‘බත්කූරා’, අරුම පුදුම කෘමියෙකි.

 

බොහෝ අයගේ අවධානයට ලක් නොවන, පෙනුමෙන් තරමක්  භයානක ස්වරූපයක්  සහිත,  පොදුවේ ‘බත්කූරා’ යන නමින් සඳහන්වන  Dragonfly, සමහර අවස්ථා වලදී “මකර මැස්සා” යන නමින්ද හැඳින්වේ. මොවුන්ගේ ශරීරය හිස, උරස සහ උදරය යන කොටස් වලට බෙදී තිබීම ප්‍රධානතම කෘමි ලක්ෂණයයි.  හිසෙහි ඉතාමත් විශාල සංයුක්ත අක්ෂි යුගලයක් සහ මුඛයේ දත් සහිත යටි හනු, තිබීම විශේෂත්වයකි. උරස ප්‍රදේශය සන්ධිපාද යුගල තුනක් සහ විනිවිද පෙනෙන, බොහෝවිට  වර්ණවත් පියාපත් සතරක් සහිතය, කොටස් වලට බෙදී ඇති උදරය සිහින් දිගටි කූරක් මෙනි.   

වසර මිලියන 300 ටත් වඩා වැඩි කාලයක සිට නැතහොත් ඩයිනොසෝරයන්  මිහිපිට බිහි වීමටත් පෙර සිට, බත් කූරන් ජීවත්ව සිටින්නට ඇති බවට සාක්ෂි සොයාගෙන තිබේ. සත්ත්ව වර්ගීකරණයේදී,  Arthropoda වංශයේ,  Insecta  වර්ගයේ,  Odonata  ගෝත්‍රයට අයත්වන   බත් කූරන්, ඉතාමත් පෞරාණික කෘමි විශේෂයක් වන අතර,  ඔවුන්ටම ආවේණික  ජීවන රටාවක් සහ ගති ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරති. මොවුන්ගේ තීව්‍ර  දෘෂ්ටිය,  අද්භූත   ජීවන චක්‍රය සහ භෝජන විලාසයත්,  සිත්ගන්නා සුළු පියාසැරි ක්‍රමවේදය ආදිය වෙනත් කෘමින් අතර දකින්නට නොලැබෙන ඉතාමත් සුවිශේෂී  පාරිසරික අනුවර්තන ලෙස සැලකිය හැකිය. මොවුන් අයත් වන කෘමි ගෝත්‍රය Odonata, යන නමින් හැඳින්වෙනුයේ, ග්‍රීක් භාෂාවෙන්  “දත් සහිත කෘමීන්”  යන  අර්ථය ඇතිවය. බත්කූරන්ගේ භෝජනය වන්නේ මදුරුවන්, මැස්සන්, කෝඳුරුවන් වැනි ඉතා කුඩා කෘමීන් සහ තරමක් විශාල කුරුමිණියන්, මකුළුවන්  වැනි සතුන්ය. මොවුන්ගේ ඉතාමත් විශාල සංයුක්ත අක්ෂියක,  කුඩා අක්ෂිකා (ommatidia)  30,000 පමණ තිබෙන අතර, මෙම අක්ෂි යුගලයට අංශක 360 කට  ආසන්න   දර්ශන පථයක ඇති දේ, මැනැවින් දැකගත හැකිය. මොවුන්ට පාරජාම්බූල ආලෝක කිරණ (ultra  violet rays) ඔස්සේ පෙනීමද තවත් වාසියකි. මෙම ලක්ෂණත් සමග  තියුණු දත් සහිත හකුපාඩ, කුඩා සතුන්  ඩැහැ ගැනීම සඳහාම සකස්වූ, පාද ආදිය  සහිත බත්කූරා, කුඩා සතුන්ට ‘මකරෙකු’ (Dragon)  ලෙස පෙනෙනු ඇතැයි යන උපකල්පනය මත,  මෙම කෘමියා Dragonfly ලෙස නම්කර තිබෙන බව විශ්වාස කළ  හැකිය. සමහර අවස්ථාවලදී  බත්කූරාගේ බිහිසුණු  පෙනුමත්, දඩයම්කාරී භෝජන විලාසයත් නිසා,   ‘මකර මැස්සා’ යන අන්වර්ථ නාමයද ඔවුන්ගේ ජීවන රටාවට මනාව ගැලපේ. පැයකට කිලෝමීටර් 30 පමණ වේගයෙන් ඉතාමත් අක්‍රමවත් රටාවන් අනුව පියාසර කරන බත්කූරා, එක් දිනකට  මදුරුවන්   සිය ගණනක් දඩයම් කර ගන්නා නිසා, මදුරුවන් මගින් බෝවෙන, මැලේරියාව සහ ඩෙංගු වැනි රෝග පැතිරීම අඩු කිරීමට  උදව් කරන කෘමියෙකු ලෙසද හැඳින්විය හැකිය.

සත්ත්ව වර්ගීකරණයේදී  බත්කූරන් අයත්වන  Odonata ගෝත්‍රය,  ඉතාමත් සාර්ථක කෘමි ගෝත්‍රයක් ලෙස නම්කර තිබේ. එහි ඇති විවිධ ගණ (Genera) සියයකට ආසන්න සංඛ්‍යාවක, විශේෂ (Species) 3000 ක් පමණ වාර්තාවී තිබේ. මේ නිසාම, අධි ව්‍යාප්ත  ජෛව විවිධත්ව නිර්ණායකයක් වන,   ඉහල සංඛ්‍යාත්මක අගයක් සහිත විශේෂ සමූහයක්  සිටීම ද මොවුන්ගේ සාර්ථකත්වය කෙරෙහි බලපාන  සාධකයකි. මෙම  ව්‍යප්තිය නිසාම, ඇන්ටාක්ටිකා මහාද්වීපය හැර ලෝකයේ අන් සියලුම රටවල පාහේ බත්කූරන් දකින්නට ලැබේ. 

බත්කූරාගේ ජීවන චක්‍රය සහ භෝජන විලාසය                

බත්කූරාගේ ජීවන චක්‍රය ඉතාමත් සරල වේ. මෙහි ඇත්තේ ජීවියාගේ ‘සුහුඹුල්’ අවස්ථාව  සහ ‘කීට’ අවස්ථාව පමණකි. මේ නිසා මොව්හු අසම්පූර්ණ රූපාන්තරණ  (incomplete metamorphosis)  අවස්ථාවක් සහිත කෘමීහු වෙති. සුහුඹුල් බත්කූරා, ජලජ පරිසරයක ඇති ශාක කොටසක් මත දමන බිත්තර වලින් හටගන්නා කීටයා,  ‘ශිෂුවා’ (nymph) ලෙස නම් කෙරේ. බිත්තර පුපුරා පිටතට එන ශිෂුවා කීටයා ද කුඩා කෘමියෙකුගේ හැඩරුව ගනී. කීටයාගේ ශරීරයද, හිස, උරස සහ උදරය යන කොටස් වලට බෙදී තිබෙන අතර, උරස් කොටසේ පාද යුගල තුනක්ද තිබේ. මොවුන්ට පියාපත් නොමැත. ජලයේ ජීවත්වන නිසා ස්වසනය කරනුයේ, මත්ස්‍යයෙකු මෙන් ජලක්ලෝම (gills) මගිනි.   වසර හතරක පහක  දිගු කාලයක  ජලජ ජීවිතයක් ගතකරන ශිෂුවාද කුඩා ජලජ කෘමීන්, මදුරු කීටයින්, කුඩා මත්ස්‍යයින් සහ ඉස්ගෙඩියන් ආහාරයට ගන්නා උග්‍ර මාංශභක්ෂකයෙකි. මදුරු කීටයින් කාදමන නිසා මැලේරියාව සහ ඩෙංගු මර්දනය සඳහා අනියමින් සහභාගී වීම මගින් ශිෂුවා කීටයෝ  පරිසර සංරක්ෂණ  මෙහෙවරක්ද කරති. සුහුඹුල් බත්කූරා මෙන්ම ශිෂුවා කීටයාද, කුඩා ජලජ ජීවීන් දඩයම්  කරගැනීම සඳහා ඉතාමත් කාර්යක්ෂම යාන්ත්‍රණයක් උපයෝගී කර ගනියි. ශිෂුවාගේ මෞඛ උපාංගයක් වන යටිහණුව  අග්‍රයේ, ඉදිරියට මුදාහැර  ක්ෂණිකව ආපසු ඇද ගත හැකි, දිවක් වැනි ව්‍යුහයක් තිබේ. මදුරු කීටයෙකු වැනි කුඩා ජලජ ජීවියෙකු වෙත මෙම ‘දිව’ එල්ල කර ආපසු ගත්  විට, එම ජීවියා එක්  වරටම මුඛය තුළට ඇදී යයි. මෙය ගොදුරක් දඩයම් කර ගැනීමේ ඉතාමත් කාර්යක්ෂම යාන්ත්‍රණයකි. කීට කාලය අවසන් වූ පසු සුහුඹුල් බත්කූරා ජලයෙන් පිටවී, වායව කෘමියෙකු  ලෙස ජීවිතය  ආරම්භ කරයි. 

සුහුඹුල් බත්කූරාට, පියාසර කරන වෙනත් කුඩා කෘමියෙකු හඹාගොස් සාර්ථකව තම ග්‍රහණයට හසුකර ගැනීමේ ප්‍රවණතාව, 95% වඩා වැඩි බව පර්යේෂකයින්  විසින් ගණනය කර තිබේ.   පියාසර කරන අතරම,  අත්තටු චලනය කරමින් එකම ස්ථානයක නතරවී, ගොදුරක් බලාපොරොත්තුවෙන්  තම මකුළුදැල මැදට වී  සිටින මකුළුවෙකු හෝ ශාක පත්‍රයක් මත සිටින කුඩා කුරුමිණියෙකු,  එක වරටම ඩැහැ ගැනීමේ සූක්ෂම හැකියාවක්ද  බත්කූරන්ට තිබේ.    

පියාසර කරමින් එකතැන නතරවී කුඩා කුමියෙකු අල්ලා ගැනීම

      එකතැන පියාපත් සලමින් ගොදුරක් අල්ලා ගැනීම

                                          

බත්කූරාගේ ප්‍රජනන ක්‍රියාවලියද ආශ්චර්යමත්ය.

වාතයේ පියාසර කරමින්, කුඩා සතුන් දඩයම් කර ගැනීමේ විවිධ හරඹ  දැක්වීමේ අති දක්ෂයෙකු වන බත්කූරාගේ ප්‍රජනන ක්‍රියාවලියට පිවිසුමද, ඉතාමත් සිත්ගන්නාසුළු සංදර්ශනයකි. බත්කූරෝ තම සහකාරියන් තෝරා ගැනීමේදී, තම විශේෂයටම අයත් ස්ත්‍රී  ලිංගිකයෙකුම පමණක්  තෝරාගැනීම පිණිස මහත් පරිශ්‍රමයක් දරති. මේ තෝරාගැනීම සඳහා සහකාරියගේ  පියාසර කිරීමේ වේගය, අත්තටු වල වර්ණය, ශරීරයේ හැඩය සහ වර්ණවත් භාවය වැනි බාහිර ලක්ෂණද උපයෝගී වනු ඇතැයි  අනුමාන කෙරේ. එක්  සහකාරියක් තෝරාගත් පසු, ඇය සඳහා  තම අයිතිය තහවුරු කර ගැනීම පිණිස, ද්වන්ද ගැටුම් ඇතිවීම හෝ සමහර අවස්ථාවලදී, සටන් කර, තම ශිල්ප දක්වා  විරුද්ධවාදීන් පලවා හැරීමද සුලභය. සහකාරියක් තෝරාගෙන දින කිහිපයකින්ම, දෙදනා ප්‍රජනන ක්‍රියාවලියට සූදානම් වෙති. 

බත්කූරාගේ පුං ජන්මානු නිපදවන ව්‍යුහය පිහිටා තිබෙන්නේ උදරයේ නවවන ඛණ්ඩයේ යටි  පැත්තේය. එහෙත් උගේ පුං ලිංගික අවයවය වන ශිෂ්ණය,  පිහිටනුයේ උදරයේ දෙවන ඛණ්ඩයේය. මෙය ස්වභාවධර්මයේ අමුතුම නිමැවුමකි. ලිංගිකව එක්වීමට ස්වල්ප වෙලාවකට පෙර බත්කූරා, උදරය C අකුරක හැඩයට වක්‍රාකාරව නමා, නව වන ඛණ්ඩයේ ඇති ශුක්‍රාණු  පිටතට ගෙන,   තම උදරයේ දෙවන ඛණ්ඩයේ යටි  පැත්තේ ඇති විශේෂ ව්‍යුහයක් තුළ තැන්පත් කර ගනී. පිරිමි බත් කූරාගේ ලිංගික අවයවය ඇත්තේ මෙම ඛණ්ඩයේය.

                                   

මෙම සූදානමෙන් පසු, තම සහකාරියගේ හිස පාදවලින් අල්ලාගෙන, ඇයගේ  හිස සහ  උරස අතර කොටස තම උදරය අග්‍රයේ පිහිටි ඩැහි අඬුවක් වැනි අවයවයෙන් ග්‍රහණය කරගනිමින්, උදරය දිගහැර,  දෙදෙනාම එකට බැඳී ටිකවේලාවක් පියාසැරියේ යෙදෙති. පියාසැරිය සිදුවනවිට සහකාරියද ලිංගික ක්‍රියාවලියට සූදානම්ව සිටී. මේ වන විට, පිරිමි බත්කූරා තම උදර ප්‍රදේශයේ  දෙවන ඛණ්ඩය තුළට දමාගත් ශුක්‍රාණු, එහි  ඇති ශිෂ්ණය තුළට ගලා යයි. 

ගැහැණු බත්කූරාගේ කුඩා පැසක් වැනි ලිංගික අවයවය පිහිටනුයේ ඇයගේ උදරයේ අටවන ඛණ්ඩය යටි  පැත්තේය.

මෙම පියාසැරියෙන් පසු,  පිරිමි බත්කූරා අතු රිකිල්ලක් වැනි ස්ථිර ආධාරකයක් මත ලැගුම් ගෙන, තම සහකාරියත් සමගම උදර කොටස ඉහලට ඔසවයි. මෙම විධානයට ප්‍රතිචාර දක්වන ස්ත්‍රී ලිංගික බත්කූරා තම උදර ප්‍රදේශය  වක්‍රාකාරව නමා, පිරිමි බත්කූරාගේ ශිෂ්ණය ස්පර්ශ කර  මේ වනවිට එය තුළට  සේන්දු වී ඇති ශුක්‍රාණු, උදර අග්‍රයේ ඇති හැන්දක් වැනි සියුම් උපකරණය භාවිත කර,   තම ලිංගික අවයවය තුළට බහාගනී. මෙම ක්‍රියාවලියෙන් පසු, දෙදෙනා වෙන්වී, වෙන වෙනම පියාසැරියේ යෙදෙති. මෙය ඉතාමත් දුෂ්කර වුවද සාර්ථක ලිංගික ක්‍රියාවලියකි.

බත්කූරන්ගේ ලිංගිකව එකතුවීමේදී දකින්නට ලැබෙන මෙම අසහාය ක්‍රියාවලිය “චක්‍රාකාර ලිංගික එක්වීම” ( wheel formation of copulation) ලෙස හැඳින්වේ. මෙම ක්‍රියාදාමය Odonata ගෝත්‍රයේ කෘමීන්ට පමණක් සීමාවූ ස්වභාවධර්මයේ ආශ්චර්යමත් සංසිද්ධියක් ලෙස සැලකිය හැකිය.  

ලිංගිකව එක්වී සතියකට පමණ පසු, ඇය ජලාශයක ඇති ශාක කොටසක් මත කිහිපවරක් බිත්තර දමයි. මෙම බිත්තර වලින් හටගන්නා කීටයෝ, වසර කිහිපයක ජලජ ජීවිතයක් ගතකර, තම බාහිර ආවරණය වන බහිෂ්කංකාලය (හැව) ඉවත් කර සුහුඹුල් බත් කූරන් බවට පත් වෙති.                                    

බත්කූරු කීටයෝ ජලජ පරිසරයේ අහිතකර රසායනික අංශු ඉවත් කරති.

මිනිසාගේ වගා බිම් වලට යොදන රසායනද්‍රව්‍ය, විවිධ අවස්ථාවලදී භාවිත කරන කෘමිනාශක, ගෙදර දොර ප්‍රයෝජනයට ගන්නා කෘතීම රසායනික සංයෝග ආදී බොහෝ ද්‍රව්‍ය වල අතුරු ඵල අවසානයේදී, පතිතවනුයේ භූමියටය. පොළොවේ දිය සීරාවට එකතු වන මේ ද්‍රව්‍ය පස් අංශු ඔස්සේ කාන්දු වී ගොස් අවසානයේදී නතර වනුයේ ජලජ පරිසරවලය. මේ නිසා වර්තමානයේදී ලොව සෑම රටකම පාහේ ලොකු කුඩා ජලජ පරිසරවල තිබිය හැකි අපද්‍රව්‍ය පිලිබඳ නිරතුරු සංගණනයක්  කිරීම මිනිසාගේ සෞඛ්‍යය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය සාධකයක් වී තිබේ.

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) විසින් කර ඇති ගණනය කිරීමකට අනුව, මිනිසාගේ යහපත් සෞඛ්‍යයට ඔරොත්තු දෙන ප්‍රමාණවලට වැඩියෙන්, පරිසරයේ පවතින රසායන ද්‍රව්‍ය දහයක් පමණ හඳුනාගෙන තිබේ. රසදිය (Mercury)  මෙයින් එකකි. මෙම බැර ලෝහය සහ එහි සංයෝග පෘථිවි වායු ගෝලයේ සහ බොහෝ ජලජ පරිසරවල, ගුණාත්මකව තිබියහැකි සාන්ද්‍රණය මෙන් 450 ගුණයක් පමණ වැඩිපුර  ඇති බව, මෑතදී කරන ලද පරීක්ෂණවලින් හෙළිවී තිබේ. මෙසේ සිදුවන්නේ විවිධ කාර්මික කටයුතු, ගල් අඟුරු දහනය, සිමෙන්ති නිෂ්පාදනය වැනි අවස්ථාවලදී හටගන්නා අතුරුඵල පරිසරයට එකතු වීම නිසාය.      

ජලයට එකතුවී ඇති රසදිය අංශු පිලිබඳ පර්යේෂණ පැවැත්වීමේදී, එම අංශු පරිසරයේ ආහාර දාම (food chains) ඔස්සේ ගලායාම අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා මෙතෙක් භාවිත කර ඇත්තේ මත්ස්‍යයින්  සහ ජලාශ්‍රීත පක්ෂින්ය. 2009 වර්ෂයේදී සිට මෙම පර්යේෂණ සඳහා ජලජ මාංශ භක්ෂකයින් වන බත්කූරු කීටයින් භාවිතය මගින් ඉතාමත් සාර්ථක ප්‍රතිඵල ලබාගත හැකිවී තිබේ. මේ සම්බන්ධයෙන් ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ, ‘Dragonfly Mercury Project’  පර්යේෂණ ව්‍යාපෘතිය භාරව කටයුතු කළ  Collin E Smith  නමැති  ජීවවිද්‍යාඥයා මෙසේ පවසා තිබේ. 

“මිනිසාට අහිතකර රසදිය අංශු පරිසරයට මුක්ත වීම පාලනය කිරීම සඳහා, විවිධ ආකාරයේ සම්බාධක පමුණුවා,  ගෙනයන පර්යේෂණවල සාර්ථකත්වය කඩිනමින් මැණීම  පිණිස ජලජ ජීවියෙකු වන බත්කූරු කීටයාගෙන් ලැබෙන සහාය ස්වර්ණමය අවස්ථාවකි”. 

අති භයානක පරිසර දූෂකයක් වන රසදිය අංශු, ඉතාමත් සූක්ෂම ප්‍රමාණයක් වුවද ශරීර ගත වීම අහිතකරය. එසේ වුවද මේ වන විට අවාසනාවකට මෙන්  සකල ලෝකවාසින් සියලු දෙනාම පාහේ තරමක් දුරට හෝ මෙම ව්‍යසනයට ගොදුරු වී හමාරය. පරිසරයට මුක්ත වන රසදිය අංශු, වර්ෂා ජලය මගින්  ජලජ පරිසරවලට මුසු වූ විට, එම අංශු ආහාර දාම ඔස්සේ ගොස් ‘ජෛවසංචිත’ (bioaccumulation)  ලෙස ජලජ ජීවීන්ගේ  ශරීරයේ  පටකවල එක් රැස්  වේ. කුඩා ජලජ ජීවීන්ගේ  සිට මත්ස්‍යයින් හරහා ඉහලට ගලායන ආහාර දාමයක, ඉහලම තලයේ සිටින මිනිසා තුළ, මෙම දූෂක අධික ලෙස සංචිත වේ.

රසදිය අංශු ඉතාමත් ප්‍රබල ස්නායුසෛල  නාශකයකි.  මේවා විශේෂයෙන්ම වැඩිහිටියන්ට වැළඳෙන  Alzheimer’s රෝගයට මුල් වියහැකි අතර, ගර්භණි මවුවරුන්ගේ ගබ්සා වීම් වලට තුඩු දිය හැකි සාධකයකි. මේ ආකාරයට සුව කල නොහැකි මට්ටමේ රෝග නිධානය ලෙස සැලකෙන ජලයේ ඇති රසදිය සංයුතිය, නිරවද්‍යව හඳුනා  ගැනීම සඳහා බත්කූරු කීටයින් යොදවා ගත හැකිය. බත්කූරූ  කීටයා ස්වකීය ජීවිත කාලය තුළදී, ජලජ පරිසරයෙන්  රසදිය අංශු මිශ්‍රවූ කුඩා ජීවීන් රාශියක් ආහාරය ලෙස ගන්නා බැවින්, ‘ජෛවසංචිත’ රසදිය අංශු සහිත එම බත්කූරු කීටයින් විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් ජලජ පරිසරයේ ඇති රසදිය සංයුතිය පිලිබඳ අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය. මෙම දත්ත  භාවිතා කර ජලජ පද්ධති  යළි ප්‍රකෘති තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා අවශ්‍ය පියවර ගත හැකිය. 

මෙතෙක් ප්‍රත්‍යක්ෂ ඖෂධ සොයාගෙන නොමැති  ඉහත  සඳහන් කළ ආබාධ නිසා නිරතුරුවම අකාලයේ මිය යන  දහස් ගණන් මිනිසුන් සුවපත් කිරීමේ ක්‍රමවේද සොයා ගැනීමට මුලික පියවර ගැනීම සඳහා කෙරීගෙන යන, පර්යේෂණ පිණිස,මේ ආකාරයට  බත්කූරන්ගෙන් සහ කිටයින්ගෙන් ලැබෙන මෙහෙවර මෙතෙකැයි කියා නිම කළ නොහැකි තරම්ය. 

බත්කූරන් සංරක්ෂණය කිරීම වැදගත්ය  

මිනිසාට මෙන්ම,  මිනිසා විසින් ඇතිකරන  සතුන්ට සහ වගාවලට හානිකර පලිබෝධයෝ විශාල වශයෙන් විනාශ කර දමන බත්කූරෝ අනාදිමත් කාලයක සිට මිනිසාට හිතකර කෘමියෙකු ලෙස, මිනිසා ජීවත් වන පරිසරවලම ගැවසී ඇත.  මොවුන්ගේ  ජීවන චක්‍රය සම්පූර්ණ කර ගැනීම සඳහා තෝරා ගන්නා වාසස්ථාන වන පිරිසිදු ජලයෙහි,  සුදුසු මට්ටමේ ප්‍රශස්ත  pH අගයක් සහ පෝෂකද යහපත් මට්ටමක තිබිය යුතුය. එමෙන්ම සුහුඹුල් බත්කූරා ජීවත් වන වායව පරිසරය,  අහිතකර වායු අංශු වලින් තොර එකක්ද  විය යුතුය. මේ නිසා බත්කූරන් බහුලව ගැවසෙන ජලය  ආශ්‍රීත ප්‍රදේශ,  පරිසර දූෂණයෙන් තොර ස්ථාන ලෙස පිළිගැනීමක් සහ බත්කූරා පරිසරයේ පිරිසිදු බව මනින සාධකයක් වී තිබේ.  පිරිසිදු පරිසරයක් ඇති ප්‍රදේශ වල මොවුන් සුලභව  දකින්නට  ලැබෙන අතර පරිසර දුෂණය අධික නගර ආශ්‍රිතව දැක ගැනීම දුර්ලභය.  ඒ අනුව, පරිසර පිරිසිදු බව මැණිය හැකි දර්ශකයක් ලෙසද මොවුන් හැදින්විය හැකිය. එලෙසම පරිසරයේ පිරිසිදු බව ආරක්ෂා  කිරීමටද මොවුහු  වටිනා දායකත්වයක් සපයති. තම ජීවන චක්‍රයේ දිගු කාලයක් පිරිසිදු ජලයේ ජීවත්වන බත්කූරු කීටයා ජලය අපිරිසිදු කරන බොහෝ කුඩා ජීවීන් දඩයම් කර විනාශ කිරීම මගින් ජලයේ පිරිසිදු බව ආරක්ෂා කරයි. මේ ආකාරයටම සුහුඹුල් බත්කූරා වාතයේ ගැවසෙන මදුරුවන්, මැස්සන් වැනි පලිබෝධයින් දඩයම් කර විනාශකරන බැවින්, පලිබෝධ ගහණය පාලනය කරමින්   වායව පරිසරයද පිරිසිදු කිරීමේ නියෝජිතයින් ලෙස ක්‍රියා කරති. මොවුන් ඒ ආකාරයට  ඉහල ගුණාත්මක අගයකින් යුක්ත ජලය තෝරාගැනීම නිසා ජලයේ පිරිසිදු බව මනින දර්ශකයක් ලෙසද  පෙන්වා දිය හැකිය. ගංගා, ඇළ, දොළ,පොකුණු  වැනි ජලය ඇති ස්ථාන ආශ්‍රිතව බත්කූරන් ගැවසේනම් එම ස්ථානවල  ඇති ජලය පිරිසිදු තත්වයේ ඇති බව එකහෙලාම නිගමනය කළ  හැකිය. මේ නිසා දිය ගොඩ දෙකෙහිම සිටින අහිතකර පළිබෝධ විනාශ කරන්නන් වන බත්කූරෝ මිනිසාගේ මිතුරන් ලෙස දැක්විය හැකිය. 

මේ නිසාම ජපානයේ ජනතාව විසින් ධෛර්යය, ශක්තිය, සතුට ගෙනදෙන සත්ව විශේෂයක් ලෙස මොවුන් හදුන්වති. සමහර  ඇමරිකානු ආදිවාසි ගෝත්‍රිකයින්  විසින්ද මොවුන් වේගවත් බව සහ ක්‍රියාශීලී බවේත්  පිරිසිදු බවේත්  සංකේතයක් ලෙස හදුන්වති.

මෙසේ වුවද දැනට ලොව පුරා අත්තනෝමතිකව සිදුවන කෘෂි රසායන භාවිතය, පලිබෝධ නාශක කෘතීම ක්‍රම භාවිතය,  ජලජ පරිසර දූෂණය වීම වැනි, මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසාත්  අධික නාගරීකරණය නිසාත් බත්කූරෝ විනාශවී වඳවීයාමේ තර්ජනයට මුහුණ පා සිටීම කණගාටුවට කරුණකි. 

මෙම උවදුර හඳුනාගෙන තිබෙන සමහර රටවල, වඳවීයාමේ තර්ජනයට මුහුණ පා සිටින  බත්කූරන්ගේ වාසස්ථාන සහ ඔවුන් ඔබමොබ පියාසර කරන ප්‍රදේශවල පලිබෝධ නාශක සිමා කිරීමේ නීති රීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ බත්කූරන් වෙනුවෙන් වෙන්කළ ආරක්‍ෂිත ප්‍රදේශ සකස්කිරීමට පියවර ගෙන තිබීමද පරිසර සංරක්ෂණය උදෙසා ගෙන ඇති මහඟු පියවර ලෙස සැලකිය හැකිය. 

(මෙහි මුලින් ඇති බත්කූරාගේ ඡායාරූපය ස්තුති පූර්වකව, පේෂල සමන් කරුණාරත්නයන්ගේ FB සටහනකිනි)

 2025 වසරේ මෙල්බර් න්හි  අපගේ වෙසක් 

2025 වසරේ වෙසක් සමය එළඹුණු මැයි  මාසයේ දෙවන සතිය වන විටත්, ඕස්ට්‍රේලියාවේ සරත්  සෘතුවේ  දේශගුණ ලක්ෂණ තුරන්, වී ශීත සෘතුවේ ලක්ෂණ ඇතිවන්නට පටන් ගත්තේය.  මැයි මස 10 වෙනිදා වන විටත් උදය කාලයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක හත අට මට්ටමට පහළ ගොස් තිබිණ. සම්මත ක්‍රමය අනුව නම්, ඔස්ට්‍රේලියාවේ ශීත සෘතුව ආරම්භ විය යුත්තේ ජුනි මාසයේ මුලදී විය යුතුය. මේ ආකාරයට සති තුනක පමණ වෙනසක් සිදුවීමේ මෙම  සංසිද්ධියද දේශගුණ විපර් යාස නිසාම සිදු විය හැකි බවට මතයක්ද පවතී. පෘථිවියේ භ්‍රමණයද මෙයට බලපාන  බව පෙනේ .    ඇසට දකින්නට සහ ගතට දැනෙන මෙම වෙනස් වීම් ද නොතකා මෙවරද වෙසක් පහන් සකස් කර ආලෝකමත් කිරීමට අමතක නොකළෙමු .  

  

‘ගෝලීය උණුසුම් වීම’ මිනිසා කෙරෙහි බලපාන්නේ කෙසේද?

 ‘ගෝලීය උණුසුම් වීම’ (global warming) නමින්  අද කොයි කාටත් නිතර අසන්නට ලැබෙන  සංසිද්ධිය  ලොව විද්වතුන් අතර මුලින්ම සාකච්ඡාවට භාජන වූයේ දැනට දශක තුනකට පමණ ඉහතදීය. ඊට පසු පවත්වන ලද බොහෝ ජගත් සම්මේලන වලදී මේ පිලිබඳ දීර් ඝ  වාද විවාද  වලට පසු, මෙය මුළු ලොවටම එකසේ බලපානු ලබන පරිසර අර් බුදයක් ලෙස සමාජගත වූයේ, 2015 වසරේදීය. එම වසරේ දෙසැම්බර් මස 12 වන දින පැරිසියේදී පවත්වන ලද එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල සමුළුවේදී  ‘ගෝලීය උණුසුම් වීම’ සීමා කිරීමට පියවර ගැනීම  සම්බන්ධ ඓතිහාසික  ප්‍රඥප්තිය සඳහා රටවල් 196 ක් පමණ  අත්සන් තබන ලදී. 

මෙම   ප්‍රඥප්තියේ  අරමුණ වූයේ, ඉදිරි කාලයේදී ගෝලීය උෂ්ණත්වය, කාර් මික  විප්ලවයට පෙර තිබුණු සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයට වඩා  2 ℃ කට වඩා ඉහළ නොයන ආකාරයට, තම රාජ්‍යයන්හි පරිසර ප්‍රතිපත්ති සකස් කිරීම සඳහා ගිවිස ගැනීමයි. ඒ සමගම, එය කෙසේ හෝ 1.5 ℃ පහළ මට්ටමක තබාගැනීමට වෑයම් කිරීම වඩාත්ම  යෝග්‍ය බවද නිගමනය වී තිබේ. 

මේ ආකාරයට පරිසර උෂ්ණත්වයේ සීමා මායිම් තරකර ගැනීමට අවශ්‍ය වූයේ, එය පාලනයට නතු කර  නොගතහොත් නුදුරු අනාගතයේදීම, පෘථිවි ග්‍රහලෝකය මිනිසා ඇතුළු අනිකුත් ජීවීන්ට අහිතකර බිමක් බවට පත්විය හැකි බවට විද්‍යාඥයින් විසින් කරන ලද පෙරැයීම් වලට අනුකූලතාව දැක්වීමක් වශයෙනි. 

පෘථිවි වාසී සියලුම ජීවීන් කෙරෙහි, ගෝලීය උණුසුම් වීම විවිධ ආකාරයට බලපෑ හැකි ආකාරය පිලිබඳ, අධ්‍යයන බොහෝ කර තිබේ. මෙහිදී අපගේ සැලකිල්ලට භාජන වනුයේ මෙම අර් බුදය මිනිස් සංහතිය කෙරෙහි බලපාන්නේ කෙසේද යන්න විමසා බැලීම පමණකි. 

මිනිසා ඇතුළු පෘථිවි වාසී, පෘෂ්ඨවංශි  (vertebrate) ජීවීන්ගේ ශරීර උෂ්ණත්වය ගැන සලකා බැලීමේදී ඔවුන් චලතාපි (cold blooded)  සහ අචලතාපී (warm blooded)   යන ප්‍රධාන කාණ්ඩ දෙකකට බෙදා වෙන්කළ හැකිය. මෙයින් චලතාපි සතුන්ට පරිසරයේ උෂ්ණත්වය වෙනස් වීමත් සමග තම ශරීර උෂ්ණත්වය යාමනය කරගත හැකිය. මත්ස්‍යයින් වැනි ජලජ ජීවීන්, මැඩියන්  වැනි උභය ජීවීන් සහ සියලුම උරගයින් මේ ගණයට වැටේ. අචලතාපී ගණයට වැටෙන පක්ෂීන් සහ ක්ෂීරපායී  සත්තු චලතාපී සතුන්ට වඩා වෙනස් ආකාරයකට පරිසරයට හැඩගැසී සිටිති. මෙම සතුන්ට තම ජීවන ක්‍රියාකාරකම් මනා සේ  පවත්වා ගැනීම පිණිස, ශරීර උෂ්ණත්වය යම්කිසි  ප්‍රශස්ත  මට්ටමක ස්ථිරව පවත්වා ගත යුතුය. පරිණාමයේ උච්චතම අවදියකට පැමිණ සිටින,  Homo sapiens යන විද්‍යාත්මක නමින් හැඳින්වෙන මිනිස් , වර් ගයා අචලතාපී නිසා, ඔවුන් තුළ එක්තරා සීමාවකට  යටත්ව,   පරිසර උණුසුමට අනුවර් තනය විය හැකි  සුවිශේෂී යාන්ත්‍රණයක්  දකින්නට ලැබේ. 

මිනිස් සිරුරේ උෂ්ණත්වය පාලනය වීම.  

 

මිනිසාට තම එදිනෙදා ජීවිතයේදී හුරු පුරුදු පරිසර උෂ්ණත්වය යම් කිසි හෙයකින් වැඩි වුවහොත්, ඒ නිසා ශරීර ක්‍රියාකාරිත්වයට සිදුවිය හැකි හානි අවම කර ගැනීම සඳහා සකස් වූ ඉතාමත් සංකීර් ණ ක්‍රියාදාම පද්ධතියක් මිනිස් සිරුරෙහි තිබේ.  මෙම යාන්ත්‍රණය දෙආකාරයකින් සිදුවන බව හඳුනාගෙන ඇත. ඒවා මෙසේය:

1. හයිපොතැලමසෙහි ප්‍රතිචාරය -  පරිසරයේ අධික උෂ්ණත්වයක්  ඇතිවූ විට එමගින් ඇතිවන උණුසුමට  (තාපයට) නැතහොත් ආතති ස්වභාවයට සංවේදී, මොළයේ ව්‍යුහයක් වන හයිපොතැලමස (hypothalamus) මගින් ක්ෂණිකව නිකුත් කරන සංඥාවකට අනුව  නිපදවන හෝර් මෝනයක් ක්‍රියාත්මක වී, ඇතිවන උත්තේජනයක්  නිසා,  සමෙහි ඇති ස්වේද ග්‍රන්ථි මගින් ඩහදිය නිපදවීමට පටන් ගනී. ශරීරයෙන් ඩහදිය පිටවීම මිනිසාගේ දකින්නට ලැබෙන ඉතාමත් ප්‍රබල ස්වායත්ත තාප ප්‍රසාදකය (autonomic thermoeffector) බව අවිවාදයෙන් පිළිගෙන තිබේ. ස්වේද ග්‍රන්ථි වල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා සම මතුපිටට පැමිණෙන ඩහදිය බින්දු වාෂ්පීකරණය වීමේදී ශරීරයෙන් තාපය විශාල ප්‍රමාණයක් ඉවත්වේ. මෙම ක්‍රියාදාමය සඳහා පිටියුටරි ග්‍රන්ථියද දායක වේ.  

  

       මිනිස් මොළයේ හයිපොතැලමස සහ පිටියුටරි ග්‍රන්ථියේ පිහිටීම 

සෙල්සියස් අංශක 30 ක උෂ්ණත්වයේදී ඩහදිය ග්‍රෑම් එකක් වාෂ්පීකරණය වීම සඳහා, තාපය කිලෝජූල් 2200 පමණ  (2200 J/g)  අවශ්‍ය වේ. මෙම අගය වාෂ්පීභවන තාපය (heat of evaporation) ලෙසද හැඳින්වේ. මේ සම්බන්ධයෙන් කරන ලද පර් යේෂණයක් අනුව (Torii.1995), අධික උෂ්ණත්වය හේතුකොටගෙන මිනිසෙකුගේ ශරීරයෙන් පැයකට ඩහදිය ලීටර් 1.5 සිට 2.5 දක්වා ප්‍රමාණයක් පිටවන බව නිරීක්ෂණය කර තිබේ. මේ ආකාරයට කරන ලද ගණනය කිරීමේදී සොයා ගෙන ඇති වැදගත් සංසිද්ධියක් වනුයේ, අධික උෂ්ණත්වය පවතින විට, වැඩුණු මිනිසෙකුට ඩහදිය පිටකිරීම මගින් පමණක් වොට්ස් 1000 සිට 1700 අතර  ප්‍රමාණයක තාපයක් ශරීරයෙන්  ඉවත් කළ හැකි බවයි. (ජාත්‍යන්තර මිනුම් ක්‍රමය  යටතේ තාපය මණිනුයේ Joules (J)  ඒකක වලින්ය. එමෙන්ම තාප හුවමාරුව මැනීම සඳහා Watts (W)  ඒකකය භාවිත වේ. ඉහත ගණනය කර තිබෙන්නේ   1W = 1J / s උපකල්පනය අනුවය) 

මේ සඳහා මිනිසාගේ ශරීරයේ විශාලතම අවයවය වන සමෙහි, ස්වේද ග්‍රන්ථි මිලියන 2.5 ක් පමණ තිබේ. 

2. රුධිර ප්ලාස්මයේ ප්‍රතිචාරය - බාහිර අධික උෂ්ණත්වය නිසා ශරීරයේ අභ්‍යන්තර උණුසුම වැඩි වූ විට සිරුරේ රුධිර වාහිනී විස්තාරණය වේ. මෙසේ වන විට   රුධිරය වැඩිපුර ප්‍රමාණයක් සිරුරේ බාහිර ආවරණය වන සමෙහි ඇති කේශ නාලිකා වෙත ඉක්මණින් ගලා යයි. රුධිරයේ ද්‍රවමය සංඝටකය වන  රුධිර ප්ලාස්මයට තාපය උරා ගැනීමේ හැකියාවක් තිබේ. අධික උෂ්ණත්වය යටතේ ශරීරයේ අභ්‍යන්තර අවයව ක්‍රියාකිරිමේ දී හටගන්නා අමතර තාපය උරාගන්නා  රුධිර  ප්ලාස්මය, සම මතුපිට ස්තරවල ඇති කේශ නාලිකා කරා පැමිණ, අමතරව ලබාගත්  තාපය අවට පරිසරයට මුදාහරී. අධික උණුසුමට ප්‍රතිචාර දැක්වීම සඳහා සමෙහි රුධිර කේශ නාලිකා තරමක් පුළුල් වන මෙම විපර් යාසය, වාහිනී විස්තාරණය (vasodilation) යනුවෙන් හැඳින්වේ.  

ඉහත රූප සටහනේ දක්වා ඇත්තේ තද අව් රශ්මිය ඇති තේ වත්තක, තේ දළු නෙළන කාන්තාවකගේ ශරීරයේ අදාළ සිසිලන යාන්ත්‍රණය ක්‍රියාත්මක වී පරිසර උෂ්ණත්වයට සැසඳෙන පරිදි තාවකාලිකව හැඩ  ගැසෙන ආකාරයයි. මෙහිදී  

• සමෙහි ප්‍රතිග්‍රාහක මගින් තාප ආතතිය හඳුනා ගැනීම, 

• මොළයේ ‘හයිපොතැලමස’ ප්‍රතිචාර දැක්වීම, 

• රුධිර වාහිනී විස්තාරණය වීම සහ 

• රුධිරය සහ ඩහදිය මගින් තාපය සිරුරෙන් මුදාහැරිම   

සිදුවන අකාරය සටහන් කර තිබේ.

පරිසරයේ අධික උණුසුම, කෙනෙකුට දරාගත හැකි  සීමා මට්ටමෙන් ඔබ්බට ගියහොත් (40 ℃ ට වැඩි) කෙනෙකු තාප ආඝාත (heat stroke) තත්ත්වයට භාජන වී, ශරීර අභ්‍යන්තර උෂ්ණත්වය ඉහළ යයි. මෙවිට, විස්තාරණය වන රුධිර වාහිනී වලට අවශ්‍ය වැඩිපුර රුධිරය සැපයීම සඳහා හෘදය සහ පෙනහැලි වේගයෙන් ක්‍රියා කිරීම ආරම්භ වේ. මෙම තත්ත්වය උපරිමයට පැමිණිය හොත් හෘදයට තවදුරටත් ඔරොත්තු දිය නොහැකි තත්ත්වයක් උදාවේ. මෙසේ වන විටම රුධිර පීඩනය පහළ යාම නිසා කරකැවිල්ල, වෙව්ලීම, කතාකිරීමේ අපහසුව වැනි මූලික ව්‍යාකූලතා ඇතිවේ. එවිටම ශරීරයේ ලවණ මට්ටම පහල ගොස් කෙන්ඩ  පෙරලීම සහ මානසික නොසන්සුන් භාවයත් හටගනී. මේ වන විට අභ්‍යන්තර අවයව සෛල වලට අවශ්‍ය ඔක්සිජන් නොමැති වීම සහ විජලනය නිසා ඒවා අක්‍රිය වේ. විශේෂයෙන්ම කුඩා දරුවන්ට සහ දුර්වල වයස්ගත අයට තාප බලපෑම අතිශයින් තීව්‍ර වී ශරීර උෂ්ණත්වය 40 ℃ ඉක්මවන විටම මෙන් රෝගියා මරණයට පත්විය හැකිය. තරමක් දුරට හෝ ඔරොත්තු දීමේ ශක්තියක් ඇති අයෙකුට වහාම වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර නොලැබුණහොත් සිහි විකල්වී, දෘෂ්ටි විෂමතා ඇතිවී මායා    දර් ශන දකිමින් විකාර ස්වරූපයක් ගනී. මේ වන විට බොහෝ දුරට අක්‍රීය වන, ආහාර ජීර් ණ  පටක වලින්  ආස්‍රව වන ධූලක (toxins) රුධිරයට එකතු වනවිට හෘදය, වකුගඩු, මුත්‍රාශය වැනි අවයවද අක්‍රීය වීමෙන් අවසානයේදී මරණය ලඟාවේ. 

‘National Geographic’ සඟරාවේ ලිපියක පළකර තිබුණු වාර් තාවකට අනුව,  2003 වසරේදී මධ්‍යධරණී මුහුදට යාව පිහිටි බටහිර සහ මධ්‍යම යුරෝපීය රටවල වායු ගෝලයේ හටගත් යෝධ අධි උෂ්ණ කාලගුණ විපර්යාසයක් නිසා මහා විනාශයක් සිදුවී තිබේ. මේ නිසා ප්‍රංශයේ දින අටක් පුරා පැවතී අධික උෂ්ණත්වය  40°C (104°F) නිසා  15,000 ක පමණ ජනතාවක් සහ ඉතාලියේ 20,000 පමණද  මරණයට පත්වූ බව හෙළිදරව් වේ. මෙය වසර 500 කට පමණ පසු යුරෝපයේ ඇතිවූ වැඩිම උෂ්ණත්වයක් පැවති  කාල සීමාව බවද එම වාර් තා වල පළවී තිබුණි. පැරිස් නගරයේ පමණක් එම වසරේ අධි තාපය හේතුකොටගෙන සිදුවූ මරණ සංඛ්‍යාව 70% කින් පමණ වැඩිවූ බවත්,  2001-2020 දශකය යුරෝපයේ වාර් තා වී ඇති උෂ්ණත්වය අධිකම දශකය බවත් සඳහන් කර ඇත.

මිනිස් සිරුරේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය,  37 °C (98.6 °F) වන අතර සාමාන්‍ය පුද්ගලයෙකුට දරාගත හැකි උපරිම ශරීර උෂ්ණත්වය, 40°C (104°F) වන්නේය. ඉතාමත් කලාතුරකින් මීට වඩා මඳක් වැඩි ශරීර උෂ්ණත්වයට ඔරොත්තු දෙන අය සිටිය හැකි අතර,  42°C (107.6°F) ශරීර උෂ්ණත්වයකදී මිනිසාගේ සියලුම පද්ධති අක්‍රීය වී මරණය සිදුවේ.

ගෝලීය උණුසුම වැඩි වීම සහ එහි බලපෑම 

ගෝලීය උණුසුම් වීම හේතු කොට ගෙන ලොව පුරා බොහෝ  ආපදා සිදුවන්නේ, ව්‍යසනකාරී චණ්ඩ මාරුත, දැඩි නියඟය, ලැව් ගිනි, සාගර ජල මට්ටම ඉහල යාම වැනි ස්වාභාවික සංසිද්ධි වල ස්වරූපයෙනි. මේ සියල්ලටම වඩා අති භයානක මිනිස් සංහාර පවා සිදු වනුයේ ඉහත සඳහන් කරන ලද  යෝධ අධි උෂ්ණ කාලගුණ විපර්යාස හට ගැනීම නිසා බව පැහැදිලි වේ. මෙවැනි අනපේක්ෂිත ව්‍යසනකාරී අර්බුද හටගන්නේ මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා වායු ගෝලයට අසීමිත ලෙස එකතු වන, කාබන්ඩයොක්සයිඩ්, මීතේන් වැනි හරිතාගාර වායු (greenhouse gases) නිසා බව පරිසර විද්‍යාඥයින්ගේ නිගමනයයි. වායු ගෝලයට හරිතාගාර වායු එකතු වීම වහාම පාලනය නොකළහොත්, නුදුරු අනාගතයේදීම මිනිසාට සිදුවිය හැකි අනර්ථකාරී බලපෑම් කෙරෙහි ලෝක වාසී සියල්ලන්ගේම අවධානය යොමු විය යුතුය.

විද්‍යාඥයින්ගේ පෙරැයීම් වලට අනුව, ගෝලීය උණුසුම් වීම මේ ආකාරයටම ඉදිරියටත් පැවතුනහොත්, වසර 2100 වනවිට ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ පමණක් වසරකට මිනිසුන් ලක්ෂයකට පමණ, අධි උෂ්ණත්වය නිසා දිවි අහිමිවන බවත්, ආසියානු රටක් වන ඉන්දියාවේ මිලියන 1.5 ක පමණ ජනතාවක් මරු මුවට ඇද දමන බවත් අනුමාන කර තිබේ. මාරාන්තික අධික උෂ්ණත්වය මෙසේ බියකරු වන අතර, අසාමාන්‍ය උෂ්ණත්ව වැඩිවීම් නිසා වෙනත් අසහනකාරී සිදුවීම්ද ඇතිවිය හැකිය. අධික උෂ්ණත්වය නිසා නොමේරූ, බර අඩු හෝ අජීවී දරු උපත් සිදුවන බව පර් යේෂණ මගින් ඔප්පුවී තිබේ. එසේම දරුවන්ගේ සහ වැඩි හිටියන්ගේත් කනස්සලු බව, කේන්ති යන ස්වභාවය වැනි මානසික ආතති සහ දරුවන්ගේ ප්‍රචණ්ඩ හැසිරීම් සහ අධ්‍යාපන පසුබටතාවයද අධික උෂ්ණත්වයට ගොදුරු වීම නිසා සිදුවන බව හෙළිදරව් වී තිබේ. 

මීට අමතරව ආර්ථික වශයෙන් සිදුවිය හැකි පාඩුවද පිරිමැසිය නොහැකිය. උදාහරණයක් වශයෙන්, ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානය මගින් කර ඇති සමීක්ෂණයකට අනුව,  2030       වර් ෂය වනවිට තදබල උෂ්ණත්වය නිසා, කෙනෙකුට යම්කිසි කාර් යයක නියැලිය හැකි කාළය, දැනට සම්මත කාලයෙන්   2.2% කින් අඩුවන බව හෙළිවී ඇත. මෙය අඩු සහ මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවල කෘෂිකාර්මික සහ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රවල නිරත වන මිලියන 80 ක පමණ ජනතාව සඳහා  රැකියා අහිමි වීමකට සමකළ හැකිය. 

ගතවූ වසර 10,000 ක පමණ කාලය තුලදී මිනිසා විසින් ස්වකීය කෘෂිකාර් මික සහ සත්ත්ව පාලන කටයුතු කරගෙන යන ලද්දේ,    12.8°C (55°F) ආසන්න වන සාමාන්‍ය උෂ්ණත්ව පරාසයක් යටතේය.  අචලතාපී මිනිසාට අංශක කිහිපයක උෂ්ණත්ව වැඩිවීමකට අනුවර් තනය වීම සඳහා අභ්‍යන්තර පද්ධති හැඩගැසී ඇති ආකාරය ඉහත විස්තර කරන ලදී. එසේ වුවත් වැඩිවන  උෂ්ණත්වයේ  සහ ආර් ද්‍රතාවයේ මිනිසාට ඔරොත්තු දෙනු ලබන පරාසය ඉතාමත් පටු එකකි. මෙය සෙල්සියස් අංශක 38 සිට 41 දක්වා වන පටු පරාසයක් බව ඉහත දක්වා ඇත.

 

ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ ‘ජාතික විද්‍යා ඇකඩමිය’  විසින් 2020 වසරේදී කර  ඇති අධ්‍යයනයකට අනුව, ඉදිරියට වසර 50 කදී පමණ, එනම් 2075 වනවිට, ගෝලීය උණුසුම් වීම නිසා ලෝක ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකට පමණ, දැනට සහරා කාන්තාරයේ පවතින උෂ්ණත්වයට සමකළ හැකි  උණුසුම් පරිසරයක ජීවත් වීමට සිදුවේ. මේ අභාග්‍ය සම්පන්න තත්වයට මුහුණ දීමට සිදුවනුයේ මැද පෙරදිග සහ දකුණු ආසියානු කලාපවලත්, අප්‍රිකා, දකුණු ඇමෙරිකා සහ ඕස්ට්‍රේලියා මහාද්වීප වලත් ජීවත් වන ජනතාවට බව පැහැදිලිය. ඒ වන විට මෙම ප්‍රදේශවල ගිම්හාන කාලයේ පරිසර උෂ්ණත්වය 40°C (104°F)  ඉක්මවා යන බව අධ්‍යයන වලින් තහවුරු වී තිබේ. 

අර්බුදය සඳහා ඇති  විසඳුම් ප්‍රමාණවත්ද ?

අනාගතයේදී පෘථිවි වාසී මිනිසුන් බිලියන ගණනකට  මුහුණ දීමට  සිදුවිය හැකියයි,  මෙසේ අනුමාන කර තිබෙන අර් බුදයට විසදුම් අප සතුව තිබේද?   උෂ්ණත්වය අඩු ප්‍රදේශ වලට සංක්‍රමණය වීම එක් විසඳුමකි. එහෙත් මෙය කිසිසේත් කළ නොහැකි දෙයකි. දෙවැන්න වනුයේ එම අභියෝගය සඳහා අනුවර් තනය වීමයි. ගැටලුවට අනුවර් තනය වීමේ සරලම පිවිසුම විය හැක්කේ නිවාස අභ්‍යන්තරය  ‘වායුසමනය’ (air-conditioning) කර ගැනීමයි. ඒ නිසා  නිවාස, කාර් යාල, කඩ සාප්පු, යාන වාහන ආදී සියල්ල වායු සමනය කර ගත හැකිනම් ඉතා අගනේය. එහෙත් එය වෙනත් ආකාරයේ ගැටළු වලට මං විවර  කරනු ලබන අනුවර් තනයක් විය හැකිය. අභ්‍යන්තර වායුසමනය කිරීමේ දැනට පවතින ක්‍රමවේද වල රසායනික අතුරු ඵල, පරිසරය උණුසුම් කිරීමට මූලික වන අතර, වායු සමනය අවශ්‍ය වන බොහෝ අයට දරිද්‍රතාව නිසා ඒ සඳහා වන වියදම් දැරිය නොහැකිය. 2020 වර් ෂයේ ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ ඇරිසෝනා ප්‍රාන්තයේ ඇති,  රටෙහි උපරිම උෂ්ණත්වය වාර් තාවන ප්‍රදේශයක සිදුවූ තාප මරණ පිලිබඳ සොයා බැලීමේදී වැදගත් කරුණු දෙකක් හෙළිදරව් වී තිබේ. මෙම මරණ වලින් එළිමහනේ සිදුවී ඇති ඒවායින් මළවුන් වැඩි සංඛ්‍යාවක්, ස්ථිර නිවාස නොමැති අගු පිල්වල ගත කරන අය බව වාර් තා විය. එසේම නිවාස වල අභ්‍යන්තරයේ මිය ගිය අය,  ජීවත් වී ඇත්තේ සිසිලන පහසුකම් කිසිවක් නොමැති තාප පරිවරණය (heat insulation) රහිත පැල්පත් වලය. 

මෙම කරුණු ගැන සලකා බලන විට ලොව පොහොසත්ම රටවල පවා, නිවාස නොමැති අය සහ  තිබෙන නිවෙස් වලද  ජීවත් වීම සඳහා අවම පහසුකම්වත් නොමැති වීම, අධි උෂ්ණත්ව මරණ වලට හේතු වී ඇති බව පැහැදිලිය. මේ නිසා අධි උෂ්ණත්වය පිලිබඳ ගැටළුව නිවාස හිඟය, ජල හිඟය සහ වෛද්‍ය පහසුකම් නොමැතිවීම වැනි සාධක රාශියක් සමග එකට බැඳී ඇති බව පෙනේ. සම්පත් ඇති පොහොසත් රටවල තත්ත්වයද  මෙසේ වන විට, මූලික අවශ්‍යතා ස්වල්පයවත් නොමැති සංවර් ධනය වෙමින් පවතින රටවල ඉරණම කුමක් විය හැකිද? 

මේ සඳහා ඉන්දියාවේ උද්ගතවී ඇති තත්ත්වය උදාහරණයක් ලෙස ගෙන බලමු. එරට දෛනික  උෂ්ණත්වය 40°C (104°F)   ඉක්ම යන විට, ජනතාවට නිවාස තුලට වී හැකි තරම් සිසිල් ජලය පානය කරන ලෙස රජයෙන් උපදෙස් ලැබේ. ඉන්දියාවේ ජනගහනයෙන් මිලියන දහයකට පමණ මෙම උපදෙස් වලින් කිසිම ප්‍රයෝජනයක් නොමැතිය. ඔවුන්ගේ නිවාස අභ්‍යන්තරය බාහිර පරිසරයට වඩා උණුසුම්ය. විදුලි බලය නොමැති නිසා විදුලි පංකා හෝ ‘ජල ස්ප්‍රේ’ යන්ත්‍ර නොමැතිය. ඉන්දීය නිවාස වලින් වායුසමන යන්ත්‍ර ඇත්තේ සියයට අටකට පමණ වේ.  

පරිසර උෂ්ණත්වය ඉහළයාම නිසා සිදුවන මිනිස් ජීවිත හානි වලක්වා ගැනීමේ ක්ෂණික (එහෙත් තාවකාලික) පියවරක් වශයෙන්, නිවාසවල වායුසමන ඒකක ස්ථාපනය  කිරීම පිලිබඳව බොහෝ රටවල උනන්දුවක් ඇතිවී තිබේ.  ‘Climate Impact Lab’ නම් දේශගුණ පර්යේෂණ ආයතනයේ අධ්‍යයනයකට  අනුව, බොහෝ රටවල ජනතාවට සෞඛ්‍ය පහසුකම් ළඟාකර දීමෙන් සහ අධි උෂ්ණත්වය නිසා සිදුවිය හැකි ආපදා මග හැරීමට කටයුතු සැලැස්වීමෙන්, වසරකට මිලියන ගණනක මිනිස්  ජීවිත විනාශ වීම වලක්වා ගත හැකි බව හෙළිවී තිබේ. මෙයට සමගාමීව ‘ජාත්‍යන්තර බලශක්ති නියෝජිතායතනය’ (International Energy Agency) විසින් කර තිබෙන ගණනය කිරීමකට අනුව, අද ලොව පුරා ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන බිලියන 1.6 පමණ වන වායුසමන  ඒකක  සංඛ්‍යාව 2050 වනවිට, බිලියන 5.6 දක්වා ඉහල යන බව  පෙන්වා දී ඇත. නිවසක වායුසමනය කර තිබීම සුඛෝපභෝගී බව මෙන්ම ඉහල සමාජ මට්ටමක් පිළිබිඹු කිරීමේ සංකේතයක් ලෙස පිළිගත් කාලයක්ද විය. එහෙත් අද එය අධි උෂ්ණත්වයෙන් මිනිසා ආරක්ෂා කර ගතහැකි පිළිවෙතක් ලෙස සමාජ ගතවී තිබේ.  එසේ වුවත් අද පවතින වායු සමනය කිරීමේ තාක්ෂණයේ ඇති දුර්වලතා නිසා සිදුවිය හැකි අනර්ථකාරී දේ පිළිබඳවද සිත් යොමු කිරීම නුවණට හුරු වේ. 

අද තිබෙන මාදිලියේ  ‘සුඛෝපභෝගී’ වායුසමනය කිරීමේ යන්ත්‍ර භාවිතය කිසිසේත්  ‘පරිසර හිතකාමී’, කාර් යක්ෂම සහ ඵලදායී අනුවර් තන ලෙස සැලකිය නොහැකිය. මේවායේ           අනර් ථකාරී අංශ කිහිපයක්ම තිබේ. වායුසමන යන්ත්‍රයක තාක්ෂණ ක්‍රම වේදයේ  පළමු පියවර  වනුයේ, එහි ඇති ‘ශීතකාරක ද්‍රවය’ (refrigerant), කාමරය ඇතුලත  ඒකකයේ  ඇති දඟර දැමු වාෂ්පීකරණ  ලෝහ නල පද්ධතියක් හරහා යැවීමයි. මෙහිදී, එම ද්‍රවය නාල තුළදී වාෂ්ප අවස්ථාවට පත්වීමේදී    කාමරයේ ඇති තාපය උරාගැනීම නිසා, කාමරය සිසිල් වේ. ඊට පසු එම වාෂ්ප කාමරයට පිටින් බාහිරව ඇති දෙවන ඒකකයේ ඇති සම්පීඩකය (compressor) මගින් නැවත ද්‍රවයක්  බවට පත් කරයි. මේ ‘වාෂ්ප/ද්‍රව’ පරිවර්තනයේදී පරිසරයට තාපය මුදා හැරේ. ශත වර්ෂයකට වඩා පැරණි මෙම තාක්ෂණයේ අදට නොගැලපෙන දෝෂ කිහිපයකි.

1. ප්‍රථමයෙන්, මෙම යන්ත්‍රවල භාවිත කෙරෙන හයිඩ්‍රෝෆ්ලුරෝකාබන (HFC)  ශීතකාරක ද්‍රව භයානක හරිතාගාර වායු වේ. මේවා  යම්කිසි හෙයකින් වාතයට කාන්දු  වුවහොත්, ඒ  මගින් ඇතිකළ හැකි පරිසර හානිය කාබන්ඩයොක්සයිඩ්  වායුවෙන් සිදුවන හානිය මෙන් දහස් ගුණයකටත් වඩා වැඩිය.

2. දෙවනුව, මෙම යන්ත්‍ර වලින් කාමරයේ තාපය එතැනින් ඉවත් කර බාහිර පරිසරයට දැමීම විනා, සමස්ත සිසිලනයක් සිදු නොකෙරේ. මේ නිසා බාහිර උෂ්ණත්වය ඉහළ ගිය හැකිය.

3. තුන්වෙනුව, වායුසමන යන්ත්‍ර ක්‍රියාකිරීම සඳහා අධික වශයෙන් බල ශක්තිය වැයවේ. ජගත් බලශක්තියෙන් 8.5% ක් පමණ වායු සමනය සඳහා වැය වන බව කියැවේ.  මෙම බල ශක්තියෙන් වැඩි ප්‍රතිශතයක් ලබා ගන්නේ ෆොසිල ඉන්ධන දැවීමෙනි. 2016 වසරේදී කරන ලද ගණනය කිරීමකට අනුව, වායු සමනය කිරීම නිසා  පමණක්, කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වායුව ටොන් බිලියන 1.25 ක් වායු ගෝලයට මුක්ත වී තිබේ. 2050 වන විට මෙම ප්‍රමාණය දෙගුණ විය හැකිය.   

ගෝලීය උණුසුම සඳහා නව විසඳුම් සැලසුම් කර ගත යුත්තේ කෙසේද?      

ගෝලීය උණුසුම් වීම, දැනටමත් ආපසු හැරවිය නොහැකි මට්ටමකට අවතීර් ණ වී තිබෙන බව ලොව සෑම අතින්ම ලැබෙන තොරතුරු වලින් සනාථ වෙමින් තිබේ. මෙම අර් බුදය පාලනය කිරීම සඳහා විවිධ ක්‍රියාමාර් ග ගනිමින් තිබෙන බවද සත්‍යයකි. එසේ වුවත් මේ සියල්ලේම සමුච්චිත යහපත් ප්‍රතිඵල දැක ගැනීමට තවත් දශක කිහිපයක්වත් ගතවිය හැකිය. මේ ආකාරයට යෝජනාවී ඇති නව තාක්ෂණික මෙවලම් සහ ඒවායේ භාවිත කරනු ලබන මූල ධර් ම සහ සිද්ධාන්ත කෙරෙහි විශ්වාසය තබා, අදට වඩා සෞභාග්‍යමත් අනාගතයක් සඳහා බලාපොරොත්තු තැබිය හැකි බව පෙනේ. 

අද දකින්නට ලැබෙන පරිදි, නුදුරු අනාගතයේදීම පොදුවේ සමස්ත ලෝක වැසියාටම මුහුණ දීමට සිදුවන පරිසර උණුසුම් වීමට, අනුවර් තනය වීම  සඳහා ගැලපෙන සූදානම් වීම්  හැර වෙනත් කිසිම විකල්පයක් නොමැති බව අධ්‍යයන මගින් හෙළි වෙමින් පවතී.  මේ සඳහා දැනට තිබෙන මිනිසාගේ  නිවාස වැනි අභ්‍යන්තර ස්ථාන සඳහා භාවිත කරනු ලබන, සිසිලන මූලධර් ම ආශ්‍රීත ක්‍රමවේද නවීකරණය කර ඒ හැම එකකම කාර් යක්ෂම භාවය පස් ගුණයකින්වත් වැඩි කර ගැනීම, මේ සඳහා ඇති ප්‍රධානතම අභියෝගයයි. තාක්ෂණයේ නව මං ඔස්සේ ගොස් මේ ඉලක්කය ළඟා කර ගත හැකි වනු ඇත. මෙහිදී වඩාත්ම අවශ්‍ය වනුයේ ‘පරමාදර්ශී මාරුව’ (paradigm shift) වශයෙන් හැඳිවෙන  නව සංකල්පය වෙත යොමුවීම හැර අන් කිසිවක් නොවේ.  [භෞතික විද්‍යාවේ මූල ධර් මයක් වන ‘කාබන් කාල නිර්ණය’ (carbon dating), පුරාවිද්‍යා කැනීම් වලදී හමුවන පුරාවස්තුවල  ඓතිහාසික කාල වකවානු තීරණය සඳහා  දැනට අත්‍යාවශ්‍ය මෙවලමක් වී තිබීම ‘පරමාදර්ශී මාරුව’ සඳහා කදිම  උදාහරණයකි] 

නාගරික ප්‍රදේශවල පවා, ඉඩකඩ ඇති සෑම ස්ථානයකම, වැඩි වැඩියෙන් ගහකොළ වැවීම මගින් ගෝලීය උණුසුම් වීම මැඩ පැවැත්වීමට උත්සාහයක් ගැනීම ගැනද  මතයක් ගොඩනැගෙමින් පැවතිණ. එසේම, ගොඩනැගිලි පියැසි මුදුන්වල, ගෙඋයන් සකස්කිරීම හෝ ඒවා තාප පරාවර් තනය සඳහා වර් ණාලේප කිරීම, ක්‍රීඩාංගන වල කෘතීම මීදුම වැනි ස්වභාවයක් ගෙන දෙන ‘ජල ස්ප්‍රේ’ යාන්ත්‍රණ සකස්  කිරීම, නගරවල වර් ෂා ජලය උරාගනිමින් එම ජලය ආපසු පරිසරයට වාෂ්පීකරණය කළහැකි ‘පාරගම්‍ය’ (permeable) පදික වේදිකා ආදිය සැකසීම බොහෝ විට අත්හදා බලා තිබේ.  එහෙත් පසුගියදා ඇමෙරිකා  එක්සත් ජනපදයේ, ඇරිසෝනා ප්‍රාන්තයේ කරන ලද අධ්‍යයනයකදී හෙළිවී ඇත්තේ, එළිමහනේ අධි උණුසුම සමනය කිරීම සඳහා කුමන ක්‍රමවේද භාවිත කළත්,  වාසස්ථාන අභ්‍යන්තරයේ අධි උණුසුම පාලනය නොකළහොත් එය මිනිසාගේ සෞඛ්‍යය සඳහා අතිශයින් බලපාන බවයි. මේ නිසා වඩාත්ම ගැලපෙන විකල්පය ‘අභ්‍යන්තර වායුසමනය’ කිරීම පමණක්  බව යළිත් නිගමනය කර තිබේ. 

වායු සමනය සඳහා යාන්ත්‍රික ක්‍රමවේද වෙනුවට ස්වාභාවික වායු සංවහන රටා ප්‍රයෝජනයට ගනිමින්, එයට ගැලපෙන පරිදි වාසස්ථාන නිර් මාණය කිරීම පිළිබඳවද ගෘහ නිර් මාණ ශිල්පීන් සහ ඉංජිනේරුවන් කටයුතු කරන බවද අසන්නට ලැබේ. මෙයද ඉතාමත් සාධනීය ඉදිරි පියවරකි. 

මෙම අභියෝගය ජය ගැනීම සඳහා ඉදිරිපත්වූ ඉංජිනේරුවෝ , තාක්ෂණ විශේෂඥයෝ  සහ විද්‍යාඥයෝ, ගෝලීය උණුසුම් වීමේ බලගතු කම නිසා මිනිසා මුහුණ පාමින් සිටින අන්තරාය මගහරවා ගැනීම පිණිස නව  ක්‍රම වේද, පරමාදර්ශී මාරුවද උපයෝගී කරගනිමින් ගවේෂණය කිරීමේ දැඩි ප්‍රයත්නයක නියැලී  සිටිති. ඔවුන්ගේ නව නිර් මාණ සහ ක්‍රම වේද 2025 වර් ෂය තුළදී  ලොවට හෙළිදරව් කිරීමට හැකිවේයයි බලාපොරොත්තු තබාගත හැකිය. 

අධිකතර පරිසර උණුසුම මේ වන විට දැවෙන සමාජ ගැටළුවක් බවට පත්වී තිබේ. මෙයින් වැඩිපුරම පීඩාවට පත්වනුයේ දරිද්‍රතාවයෙන් පෙලෙන, පහසුකම් රහිත වාසස්ථාන වල හෝ අස්ථිර  ‘හිසට සෙවනක්’ සහිතව ජීවත්වන ජනතාවටය.  මේ නිසා ඉතාමත් අවදානම් සහිත තත්ත්වයේ සිටින, ඉතා අඩු ආදායමක් ලබන කෝටි සංඛ්‍යාත ජනතාවක් සුවපත් කිරීමෙන් මිස මෙම ගැටලුවට විසඳුම් සෙවීම උගහටය.     

ඇමෙරිකානු ජාතික බෙන්ජමින් ආර්. බාර්බ  විසින් පළකර තිබෙන ‘Cool Cities: The fix for Global Warming’ නම් පොතෙහි දක්වා  ඇති ආකාරයට, කෙතරම් උත්සාහයක් ගන්නේ වුවද මෙම ශත වර් ෂය අවසාන වන විටවත් සෙල්සියස් අංශක 0.5 කින්වත් පරිසර උෂ්ණත්වය අඩුකර ගැනීමට මෙම කිසිම ක්‍රමවේදයක් සමත් වේද යන්න සැක සහිතය. 

ඔහු තවදුරටත් දක්වන පරිදි “කිසිවක් නොකර සිටීමද කිසිසේත් ප්‍රමාණවත් නොවේ”

ඔහු තම දැක්ම අනුව මෙසේද ප්‍රකාශ කරයි. “පෘථිවි උතුරු අර්ධගෝලයේ බොහෝ රටවල ‘බලශක්ති ඒකාධිකාරිය’ නැතහොත් ‘තාප ධනය’ (Thermal wealth) ස්වල්ප වශයෙන්  හෝ ‘බලශක්ති හීන’ දකුණු අර්ධ ගෝලයේ රටවල, පොසිල ඉන්ධන භාවිතය නතර කරන තුරුවත්,  හුව මාරු කර ගත හැකිනම් අගනේය.” 

මේ මගින් ඔහු හුවා  දක්වන්නේ, උතුරු අර් ධගෝලයේ බොහෝ රටවල ජනතාව තම සුවපහසුව සඳහා හඹා යාමේ අවම  සීමාව වශයෙන් නිගමනය කර පිළිගෙන තිබෙන ‘ප්‍රශස්ත යයි සැලකෙන’ පරිසර උණුසුම් මට්ටම මඳක් ඉහලට දමා, ඒ මගින් ලැබෙන වාසිය  දකුණු අර් ධ ගෝලයේ රටවල පීඩා විදින ජනතාවට ලබා දීමේ ඇති වැදගත් කමයි. එහෙත් මෙම සදාචාර ප්‍රතිපත්තිය පිලිබඳ පණිවුඩය, සැප සම්පත් විඳිමින් සුඛෝපභෝගී ජීවිත ගතකරන උතුරු අර්ධගෝලීය රටවල ජනතාව අතරට ගෙන යාම එතරම් පහසු කරුණක් නොවිය හැකිය. 

බෙන්ජමින් ආර්. බාර්බ, අවසානයේදී මෙසේද පවසයි 

“පරිසර උෂ්ණත්වය 60 °C දක්වා ඉහල ගියහොත්,  වායුසමන යන්ත්‍ර ක්‍රියාත්මක කිරීම විනා වෙනත් කිසිම පිළිසරණක් නොමැතිය. මේ නිසාම වර්තමානයේදී, උෂ්ණත්වය 30 °C  වන විට, සිසිල් සුළං පොදක් ලබාගැනීම පිණිස වායු සමනය කිරීම වෙනුවට ජනේලයක් විවෘත කරමු.” 

මෙම අගනා දැක්ම අනුව ක්‍රියාකිරීමට ලෝක බලවතුන් උත්සාහයක් ගතහොත් ගෝලීය උණුසුම් වීම සදාකාලිකව ජය ගැනීම සඳහා  ඉතාමත් දූරදර් ශි මං පෙත් හමුවනු ඇත.                                         (තොරතුරු ස්තුති පූර්වකව පොතපතින් සහ අන්තර්ජාලයෙනි) 

දයාරත්න වීරසේකර                                                                                                                             2025 ජනවාරි