නුදුරු අනාගතයේදීම "වගාකළ මස් වර් ග" ආහාරයට ?

ගොවිපළ වල ඇතිකරන, සතුන් මරණයට පත් කර  ලබාගන්නා මස් මෙන්ම,   වනාන්තර වල සිටින සතුන් දඩයම් කර ලබාගන්නා මස්ද  ආහාරය සඳහා ගැනීම, අනාදිමත් කාලයක සිට  මිනිසාගේ පෝෂණ රටාවේ සම්ප්‍රදායික ක්‍රම වේදයක්  වී තිබේ. මෙම දෙආකාරයටම  සතුන් මැරීම, පරිසර හිතකාමී නොවන එමෙන්ම සත්ත්ව හිංසනයද සිදුවන ක්‍රියාවන් බව වර් තමානයේ උග්‍ර ලෙස සමාජගත වෙමින් පවතී.  මෙයට සමගාමිව සත්ත්ව මාංශ වලින් ලැබෙන පෝෂණයම ලබාගත හැකිවන ආකාරයේ “මාංශ විශේෂයක්”  සත්ත්ව හිංසනය හෝ සත්ත්ව ඝාතනය නොකර ලබාගත හැකි, නව තාක්ෂණයක් එළි දැක්වීමටද,  මෑතදී විද්යා ඥයෝ සමත් වී සිටිති. මෙසේ ලබාගන්නා, සත්ත්ව මාංශ වලට සෑම අතින්ම අනුරූප, ප්‍රෝටීන  අඩංගු මාංශ,  “වගාකළ මාංශ”  (cultivated meat) හෝ “රෝපණය කළ මාංශ” (cultured meat) ලෙස හැඳින්වේ.  

මිනිසාගේ ශාරීරික  වර් ධනය සඳහා අවශ්‍ය ප්‍රෝටීන  සැලකියයුතු  ප්‍රතිශතයක් ලැබෙනුයේ  ආහාර වශයෙන් ගන්නා සත්ත්ව මාශ වලිනි. ප්‍රෝටීන  සහ වෙනත් පෝෂක පදාර් ථ සහිත කිරි, බිත්තර වැනි ආහාර ලබාගැනීම සඳහාද  මිනිසා විසින් සම්ප්‍රදායිකව සත්ත්ව පාලන කටයුතු වල නිරත වේ. 

ගතවූ දශක කිහිපය තුළදී ලෝක ජනගහනයේ ශීඝ්‍ර  වර් ධනයක් වාර් තා විය.  ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ සංඛ්‍යාලේඛන අනුව, 1999  දී බිලියන 6 ක් වූ ලෝක ජනගහනය, 2023 නොවැම්බර් වන විට, බිලියන 8 ක සීමාවද පසුකර තිබේ. මෙතෙක් ලෝකයේ වැඩිම ජනගහනයක් සිටි රට වූ  චීනය අබිබවා ගොස්  ඉන්දියාව, 2023 වර් ෂයේදී  ලෝකයේ ජනගහනය වැඩිම රට ලෙස වාර් තාවක්ද පිහිටුවා ඇත.  මේ ආකාරයට ශිඝ්‍රයෙන් වැඩිවන ජනගහනය සඳහා අවශ්‍ය පහසුකම් සැලසීම ඉමහත් ගැටලුවකි. විශේෂයන්ම වැඩිවන ජනගහනය  සඳහා අවශ්‍ය ආහාර නිෂ්පාදනය කිරීම මහත් උග්‍ර තත්ත්වයකට පත්වන බව ලෝක සෞඛ්‍ය  සංවිධානය අනතුරු හැඟවීමක්ද කර තිබේ. 

සමස්තයක් වශයෙන් ගත් කළ මිනිසාගේ ආහාරවල ප්‍රධානතම  සංඝටක වනුයේ, කාබෝහයිඩ්රේට, ප්‍රෝටීන සහ මේදය වේ. මෙයින් කාබෝහයිඩ්රේට වලින් ශක්තිය ලබාදෙන අතර, මේදය ශක්තිය ලබාදිය හැකි සංචිත ආහාර ලෙස ක්‍රියා කෙරේ. ශරීර වර් ධනය සඳහා සහ ගෙවී යන කොටස් අලුත්වැඩියාව සඳහාත් බහුලවම ප්‍රයෝජනයට ගැනෙනුයේ  ප්‍රෝටීන්ය. මේ නිසා ශරීරයට අවශ්ය  ප්‍රෝටීන ලබාගැනීම සඳහා සත්ත්ව මාංශ අවශ්‍ය වේ. එහෙත් මස් නිෂ්පාදනය සඳහා මහා පරිමාණයේ ගොවිබිම් පවත්වා ගැනීම නිසා, පාරිසරික ගැටළු රාශියක් ඇතිවන  බව අනාවරණය වී තිබේ. ගෝලීය උණුසුම් වීමට තුඩුදෙන කාබන්ඩයොක්සයිඩ්, මීතේන් වැනි හරිතාගාර වායු   මුක්ත වීම මෙයින් ප්‍රධාන ගැටලුවකි. 

2015 වර් ෂයේදී ලෝක නායකයින් විසින් අත්සන් කර ගිවිස ගන්නා ලද, ‘පැරිස් සම්මුතිය’ අනුව  2050 වනවිට ගෝලීය ‘කාබන් මධ්‍යස්ථභාවය’ හෝ ‘කාබන් ශුන්‍ය  භාවය’ (carbon neutrality or zero carbon emission) ලඟාකර ගැනීම, ඉතාමත් වැඩදායී ඉලක්කයක්  විය. එම ඉලක්කය  සපුරා ගැනීමත්,  මිනිස් ජනගහනයට යැපීම සඳහා  ආහාර නිෂ්පාදනය කර  ගැනීම සදහාත්,  ඉතාම දුෂ්කර අභියෝග තුනක් ජය ගැනීමට සිදුවන බව විද්‍යාඥයින් විසින් හෙළිකර තිබෙන බව, ජගත් සම්පත් ආයතනය (World Resources Institute) මගින් නිකුත් කළ ප්‍රකාශනයක සඳහන්ය.

එම අභියෝග මෙසේය: 

1. 2050 වනවිට කෘෂිකාර් මික නිෂ්පාදන වලින් ලැබෙන ආහාර ප්‍රමාණය 2010 දී  

          තිබුණු මට්ටමේ සිට 56%     කින් වැඩිකර ගත යුතුය.

2. ගෝලීය කෘෂිකාර් මික බිම් වපසරිය 2010 දී තිබුණු මට්ටමේ සිට හෙක්ටයාර් මිලියන 593 කින් පමණ වැඩිකර ගත යුතුය.

3. උපරිම ප්‍රශස්ත ගෝලීය උණුසුම්වීම, 2050 වනවිටද  2°C මට්ටමේවත්  තබා ගැනීම සඳහා, කෘෂිකාර් මික අංශයේ  හරිතාගාර වායු මුක්තවීම, ඒ වන විට  මෙට්‍රික් ටොන්  බිලියන 11 කින් පමණ අඩුකර ගත යුතුය. 

අද පවත්නා සමාජ, ආර් ථික සහ දේශපාලන ව්‍යුහ සහ රටා මේ තත්ත්වයටම පැවතුනහොත්, දැනට බිලියන අටක් පමණ වන ලෝක ජනගහනය,  2050 වනවිට බිලියන 10 ඉක්මවනු ඇත. කෘෂිකාර් මික බිම් ප්‍රමාණය වැඩිකිරීමට වනාන්තර හෙළි පෙහෙළි කිරීමට සිදුවේ. මෙය කිසිසේත් කළ නොහැකි දෙයකි.  කෘෂිකාර් මික සහ ප්‍රවාහන කටයුතු වලදී  හරිතාගාර වායු මුක්තවීම, වසරක් පාසා වැඩිවෙමින් පවතී. මේ නිසා ඉහත දැක්වෙන අභියෝග කිසිසේත් ජයගත නොහැකි වනු ඇත. 

මෙම ගැටළු තරමක් දුරටවත් නිරාකරණය කර ගැනීම සඳහා එක්තරා පිළියමක් වශයෙන්, මිනිසාගේ ආහාරයේ ප්‍රෝටීන සඳහා  “වගාකළ මාංශ”  මහා පරිමාණයෙන් නිෂ්පාදනය පිළිබඳව උනන්දුවක් ඇතිවී තිබේ.  

“වගාකළ මාංශ” යනු මොනවාද? 

නෙදර්ලන්තයේ, මාස්ට්රියච්ට් විශ්ව විද්‍යාලයේ  (Maastricht University), මාර්ක් පොස්ට් නමැති විද්‍යාඥයා ප්රමුඛ කණ්ඩායමක් විසින්  2013 වර් ෂයේදී මෙම ක්‍රමවේදය ආරම්භ කර තිබේ.   දැනටමත් විවිධ ආයතන 60 ක් පමණ මෙම ‘මස් ’ නිෂ්පාදනය  කිරීම සඳහා කැමැත්ත පළ කර ඇත. මේ ආකාරයට ගව මස් පමණක් නොව කුකුල් මස්, තාරා මස්, මුහුදු මාංශ සහ අධික මේදය සහිත තාරා පීකුදු (Foie gras or 'fat liver') ආදී මාංශමය ආහාර නිපදවීමටද  සැලසුම් කර තිබේ. “වගාකළ මාංශ”  නිෂ්පාදනය කිරීමේ තැනුම් ඒකක ලෙස භාවිත කරනුයේ ‘ප්‍රාථමික සෛල’ යන නමින් හැඳින්වෙන සතුන්ගේ සුවිශේෂ පාදක සෛල  වේ. 

 

මිනිසා ඇතුළු සත්වයින්ගේ ශරීරයේ පටකවල සිදුවන  නොයෙකුත් කෘති ඉටු කිරීමට සමත්, විවිධ සෛල රාශියක් ප්‍රති නිර් මාණය කිරීමේ හැකියාවක් ‘ප්‍රාථමික සෛල’ ලෙස නම්කර තිබෙන බහු බලැති (pluripotent) පාදක සෛල වලට තිබේ. කළලයක් වර් ධනය වීමේදී විවිධ පටක නිර් මාණය කරනු ලබන්නේ  ‘කළල ප්‍රාථමික සෛල’ (embryonic stem cells) වලින්ය.  රුධිරයේ අඩංගු රක්තාණු, ස්වේතාණු  ආදී සියලුම රුධිර සෛල වර් ග වලට විභේදනය වී නව සෛල නිපදවීමේ  හැකියාව ඇත්තේ ‘පරිණත ප්‍රා ථමික සෛල’ (matured primary cells) යනුවෙන් හැඳින්වෙන ප්‍රාථමික සෛල ප්‍රභේද වලටය.  

 

මේ නිසා ප්‍රාථමික සෛල, ශරීරයේ තිබෙන මහත් ආශ්චර් යමත් ‘තැනුම් ඒකක’ (building blocks) ලෙස සැලකිය හැකිය.

 “වගාකළ මාංශ”  (cultivated meat) නැතහොත්  “රෝපණය කළ මාංශ” (cultured meat) සකස් කිරීමේ ක්‍රමවේදය පහත  රූප සටහනෙහි දැක්වෙන පරිදි පියවර හතරකින් දැක්විය හැකිය.

1. .මේ සඳහා මුලින්ම ගවයෙකු වැනි ජීවී සතෙකුගේ ප්‍රාථමික සෛල සාම්පලයක් ලබා ගනු ලැබේ. මෙහිදී එම සාම්පලය ලබාගනුයේ සත්ත්වයාගේ ගර් භාෂයේ ඇති කළලයක්    ආශ්‍රීත රුධිර තරලයෙන් කෘතීම ක්‍රමයකටය.මෙහිදී දායක සත්ත්වයාට  ජීවිත හානියක් සිදු නොවේ. (එය රුධිර සාම්පලයක් ලබාගැනීම වැනි සරල ක්‍රියාවකි.)

2. .අදාළ පෝෂක පදාර්ථ සහිත,  පහත  ආකෘතියේ දැක්වෙන ආකාරයේ ජෛව ප්‍රතික්‍රියාකාරකයක්  (Bioreactor) තුළට, මෙම ප්‍රාථමික සෛල යොමුකර,ඒ සඳහා 

අවශ්‍ය  උෂ්ණත්වය, පීඩනය වැනි සාධක පවත්වා ගනිමින්,   වර් ධනය වීමට සැලැස්වේ.  මෙහි ඇති පෝෂක සියල්ලම ප්‍රාථමික සෛල ලබාගන්නා ලද  සත්ත්වයාගේ ශරීර පෝෂකවලට සෑම අතින්ම අනුරූප විය යුතුය.

3. රෝපණ මාධ්‍යයයේ දී මූලික වර් ධන සිදුවී, පටක  විභේදනය වන අවස්ථාව වන විට රෝපණ මාධ්‍ය  සංයුතිය වෙනස් කරමින් නිපදවා ගැනීමට අවශ්‍ය පේශි පටක, මේද පටක  සහ සම්බන්ධක පටක යන වර් ග තුන පමණක් වර්ධනය වීමට උපක්‍රම  සැලැස්වේ. 

4. මෙසේ වර්ධනය වන නව මාංශ පටක, ආහාරයට ගතහැකි ද්‍රව්‍ය  වලින් නිමවූ ‘සැකිලි’ (scaffoldings) වටා වර්ධනය වීමට සැලැස්වීමෙන්, Corned beef, bacon, salami, mincemeat   ආදී විවිධ ආකාරයේ මාංශ නිෂ්පාදන ලබාගත හැකිය. එම සැකිලි වලට රසකාරක හෝ  කුළුබඩු නිස්සාර එකතු කිරීමෙන් ආහාරයට ප්‍රියමනාප රස ප්‍රභේදද අවශ්‍ය  පරිදි සකස් කර ගත හැකි බවද ප්‍රකාශ කර තිබේ. 

මේ ආකාරයට, සාමාන්‍ය  සහල් ‘සැකිල්ල’ වශයෙන් ගෙන සකස් කරන ලද “ගවමස් බත්” (beef rice) වර් ගයක් දකුණු කොරියාවේ විද්‍යාඥයින් පිරිසක් විසින් නිෂ්පාදනය කර තිබෙන බව  මෑතදී  Nature සඟරාවේ පළකර තිබුණි.

 

‘වගාකළ මාංශ’ ජනප්‍රිය ආහාරයක් විය හැකිද?

මිනිසාට සම්ප්‍රදායික හුරුපුරුදු වලින් ඈත්වීම තරමක් දුෂ්කර කරුණකි. ආහාර පිළිබඳවද මෙහි වෙනසක් නොමැත. සතුන්ගෙන් ලබාගන්නා  මස් මාංශ වෙනුවට ‘කෘතීම’ යයි සැකකළ හැකි එහෙත් කෘතීම නොවන, බාහිර ක්‍රමෝපායයකින් නිපදවන මාංශ පිළිගැනීමට ඔහු මැළි කමක් දැක්විය හැකිය. එසේ වුවත් කල්යාමේදී, එමගින් නොයෙකුත් වාසි සැලසෙන බැවින්   මෙම ඍණාත්මක ආකල්පය ඉවත් වනු ඇත. 

සම්ප්‍රදායික ආකාරයට ඌරුමස්, ගවමස් හෝ බැටළු මස්  නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියේදී වැයවන බලශක්ති ප්‍රමාණය මෙන්, 7% සිට 45% වැනි ප්‍රතිශතයක්  අඩුවෙන් වැයකර, “වගාකළ මාංශ” එම ප්‍රමාණයම ලබාගත හැකි බව,  එක්සත් රාජධානියේ, ‘පරිසර විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය’ (Environmental Science & Technology) සඟරාවේ, 2011 වර් ෂයේ පළකළ ලිපියක් මගින් හෙළිකර තිබේ. මේ ආකාරයට ‘නිෂ්පාදන බලශක්ති වැය’  අඩුවීම, වගාකළ මාංශ ජනප්‍රිය වීමට ප්‍රබල හේතුවක් විය හැකිය.  

එමෙන්ම,  වගාකළ මාංශ සකස් කිරීමේදී, සම්ප්‍රදායික සත්ත්ව මාංශ නිෂ්පාදනයේදී මුක්ත වන හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය 96% කින් පමණ අඩුවන බවත්, අවශ්‍ය වන භුමි පරිහරණය 99% පමණ අඩුවන බවත්,  96% පමණ ජල භාවිතය අඩුවීමක් සිදුවන බවත් එම ලිපියේ  තවදුරටත් වාර් තා කර තිබේ. 

මනුෂ්‍ය  ආහාර  සඳහා ලබාගන්නා, සතුන්ගේ මස් මාංශ සහ වෙනත් නිෂ්පාදන වෙනුවට විකල්ප ක්‍රමවේද පිලිබඳ ගවේෂණයේ යෙදෙන ‘යුරෝපීය යහපත් ආහාර ආයතනය’  (The Good Food Institute Europe) පෙන්වා දෙන ආකාරයට, 2022 වර් ෂය වනවිට, වගාකළ මස් මාංශ නිෂ්පාදනය ආරම්භකර තිබෙන සමාගම්, 156 පමණ ලියාපදිංචි වී තිබේ. මෙම සමාගම් විසින් යථෝක්ත වගාකළ මාංශ පර් යේෂණ කටයුතු, නිෂ්පාදනය සහ අලෙවිය සඳහා දැනටමත් ඩොලර්  බිලියන  2.8 පමණ ආයෝජනය කර ඇති බවද  ප්‍රකාශයට පත්කර තිබේ. 

දැනට තිබෙන සංඛ්‍යාලේඛන වලට අනුව වර් ෂයකට මස් සඳහා සතුන් බිලියන අසූවක් පමණ ඝාතනය කෙරේ. මේ අනුව දළ වාර්ෂික මස් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 340 පමණ වන බව 2018 වර්ෂයේදී ගණනය  කර තිබෙන අතර, මෙය  ඒක පුද්ගල වාර්ෂික මාංශ අනුභවය කිලෝග්රෑම් 43 ක් පමණ වන බව පෙනේ. මේ ආකාරයට ලෝකයේ වැඩි ජනගහනයක් ප්‍රෝටීන බහුල සත්ත්ව මාංශ ආහාරයට ගැනීම යහපත් ප්‍රවණතාවක් බව දකින්නට ලැබුනත්, ඒ නිසා සිදුවන පරිසර හානිය කිසිසේත් පිරිමැසිය නොහැකි ව්‍යසනයකි. මේ නිසා ආහාරයේ ප්‍රෝටීන අවශ්‍යතාවය සඳහා වගාකළ මාංශ අනුභවයට මාරුවීම තිරසාර භාවයට සහ ධරණීය සංවර්ධනට හිතකර  ආකල්පයක් වනු ඇත. 

මෙහිදී සලකා බැලිය යුතු තවත් වැදගත් කරුණක්  වනුයේ, ගව බැටළු ආදී ශාක භක්ෂක  සතුන් විසින් තම ආහාර ජීර්ණයේ අතුරු ඵලයක් ලෙස  ප්‍රබල හරිතාගාර වායුවක් වන මීතේන් පිට කිරීමයි. ඕස්ට්රේලියාවේ ‘දේශගුණ කවුන්සිලය’ (climate council) නමැති පරිසර තොරතුරු සෙවීමේ ආයතනය මගින් කර තිබෙන ගවේෂණයකට අනුව, සත්ත්ව පාලනය ඇතුළු කෘෂිකාර්මික ප්‍රභව මගින් මුක්ත වන හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය 42% බව ගණනය කර තිබේ. මෙයින්ද වැඩි කොටසක් ගෝලීය උණුසුම් වීම වැඩිකරන මීතේන් වායුව වීම තවත් ගැටලුවකි. මේ නිසාම “ගුද මාර් ගයෙන් මීතේන් වාතය පිටකරන ගව බැටළු ආදී සතුන් පෘථිවියට හානිකරය” යන උපහාසාත්මක මතයක්ද ගොඩ නැගෙමින් පවතී.    

“වගාකළ මාංශ” පිලිබඳ පක්ෂ ප්‍රතිපක්ෂ අදහස් 

1.  සත්ත්ව සුබ  සාධනය. - 

මිනිසාට මෙන්ම අනිකුත් සතුන්ටද ජීවත්වීමේ අයිතියක් තිබේ. මෙසේ යෝජිත නව ක්‍රම වේදය මගින්, මස් සඳහා සතුන් ඇතිකිරීම සහ ඝාතනය කිරීම වැළක්විය  හැකිය. කෙසේ වෙතත් මෙහිදීද ප්‍රාථමික සෛල ලබාගනුයේ ගව බැටළු වැනි සතුන්ගේ කළල ආශ්‍රිත රුධිර ද්‍රවයෙන් (foetal blood serum-FBS) වුවද, එහිදී සත්ත්ව ඝාතනයක් සිදුනොවේ. කෙසේ වෙතත් මෙහිදී සත්ත්ව හිංසනයක් සිදු විය හැකි බව කෙනෙකුට තර්ක කළ හැකිය. 

2. විද්‍යාගාර වල වගා කරනු ලබන මාංශ සම්පූර් ණයෙන්ම ජීවානුහරණය කරනලද පරිසරයක සකස්  කරන බැවින්, සතුන් ඝාතනය කර ලබා ගන්නා මස් වලට වඩා ආහාර සුරක්ෂිත භාවයෙන් යුක්ත වනු ඇත. සත්ත්ව ඝාතකාගාර වලදී ලබාගන්නා මස් විවිධ ආකාරයට අපවිත්‍ර විය හැකිය.

3. නුදුරු අනාගතයේදී අධික ලෙස වැඩිවන ජනගහනයට අවශ්‍යවන පෝෂණය ලබාදීම සඳහා වැඩිවැඩියෙන් සතුන් ඇතිකළහොත් පාරිසරික සමතුලිත භාවය  ගිලිහී යාමට බොහෝ ඉඩකඩ ඇති බැවින්, ධරණිය භාවය සුරැකෙන මෙම ක්‍රමය  ජනතා ප්‍රසාදයට ලක් විය හැකිය.

4. දැනට යෝජනා කර ඇති පරිදි මෙම කර් මාන්තය සඳහා පූර් ණ වශයෙන් පුනර් ජනණීය බල ශක්තිය යෙදවීමට සැලසුම් කරන බැවින් එයද  පරිසර හිතකාමී ප්‍රයත්නයක් වනු ඇත.

5. මෙම ක්‍රමවේදය නිසා සත්ත්ව පාලන කටයුතු අඩුවීම බලාපොරොත්තු විය හැකිය. එහෙත් දිගු කාලීනව, වගාකළ මාංශ නිෂ්පාදන කටයුතු වලදී, CO2 අධිකතර ප්‍රමාණයක් මුක්ත වීම නිසා  ගෝලීය උණුසුම් වීමට තුඩු දෙන කර් මාන්තයක් විය හැකි බවට සැකයක්ද තිබේ.

6. වගාකළ මාංශ, නිර් මාංශ ආහාර පමණක් ගන්නා අයට ගැලපේද යන්න මහත් ගැටලුවකි. එහෙත් 2022 වර් ෂයේදී කර තිබෙන පර් යේෂණ කිහිපයක් අනුව, කළල රුධිර ද්‍රාවය භාවිත නොකර වගා කළ හැකි ක්‍රමවේදයක් පර් යේෂණ මට්ටමේ පවතී. මෙම ක්‍රමය යටතේ නිපදවෙන ‘මස්’ විවිධ හේතු නිසා නිර් මාංශී අයටද පහසුවෙන් ආහාරයට ගත හැකි වනු ඇත.

7. වගාකළ මාංශ “හලාල් මාංශ” ලෙස සැලකිය හැකිද යන්න තවමත් නොවිසඳුණු ගැටලුවකි. හලාල් වශයෙන් සලකනුයේ එයට අදාළ ආගමික නීති රීති  වලට අනුකුලව ඝාතනය කරන ලද සතුන්ගෙන්  ලබාගත් මස් ප්‍රභේද වේ.  එහෙත් මෙහිදී සත්ත්ව ඝාතනයක් සිදු නොවන නිසා, ඒ ගැන මෙතෙක් තීරණයක් ගෙන නොමැත. 

ගෝලීය උණුසුම් වීමට, වනාන්තර විනාශයට හෝ සත්ත්ව ඝාතනයට මග නොපැදෙන, සහ තිරසාර සංවර්ධනයට  පිවිසිය හැකි නව ක්‍රවේදයක් ලෙස “වගාකළ මාශ” නැතහොත්  “රෝපණය කළ මාංශ”  නිෂ්පාදනය, සැලකිය හැකිය. මෙම නව තාක්ෂණයෙන්  අනාගතයේදී මිනිස් සංහතියේ  ප්‍රෝටීන අවශ්‍යතාව සපුරා ගතහැකි වුවහොත්, එමගින් පාරිසරික ගැටළු රාශියක් නිරාකරණය වනු ඇත.

‘ගෝලීය උණුසුම් වීම’ දේශපාලන පෙරළියකට මුල් වේද?

 පසුගිය දශක කිහිපය තුළදී ලොව පුරා හඳුනාගෙන  ඇති දේශගුණ විපර්යාස හා සම්බන්ධ ආපදා රාශියකටම ප්‍රධාන හේතුව වශයෙන් සැලකිය හැක්කේ ගෝලීය උණුසුම් වීම බව පරිසර විද්‍යාඥයින්ගේ නිගමනය වී තිබේ. දිනෙන් දින උග්‍ර අතට හැරෙමින් පවතින මෙම ව්‍යසනය නිසා සිදුවන ආර්ථික, සමාජයීය සහ සෞඛ්‍ය ගැටළු සිය දහස් ගණනකි. මේ නිසා ඇතිවන ව්‍යාකූලතා නිසා ජනතාව මහත් පීඩාවට පත්වී සිටින බැවින්,  දැන් දැන් ගෝලීය උණුසුම් වීම දේශපාලන  කතිකාවත් වලද උණුසුම් මාතෘකාවක් බවට පත්වී තිබේ. දැනටමත් ‘ගෝලීය උණුසුම් වීම සහ එය නිවාරණය කිරීමේ පියවර ගැනීම’  සමහර රටවල දේශපාලන බල තුලණය කිරීමේ         නිර් ණායකයක් ලෙස සැලකීමද  ආරම්භ වී තිබේ.

 2024 වර් ෂය තුළදී,  ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩු ක්‍රම පවතින ලෝකයේ බොහෝ රටවල මහා මැතිවරණ පවත්වා නව පාලකයින් තෝරාපත් කර ගැනීමේ සැලසුම් පවතින බව වාර් තා වේ. සතිපතා පළ කරනු ලබන ‘Nature’ ජාත්‍යන්තර විද්‍යා සඟරාව මගින්, දැනට සති කිහිපයකට පෙරදී,  කර ඇති සමීක්ෂණයක් මගින් මේ බව අනාවරණය කර තිබේ. මෙම සඟරාව ස්වකිය සමීක්ෂණය සඳහා තෝරාගෙන ඇත්තේ මෙම වර් ෂය  තුළදී මහා මැතිවරණ පවත්වන, පරිසරයට කාබන්ඩයොක්සයිඩ් හරිතාගාර වායුව, වැඩිවශයෙන්ම මුදාහරිනු ලබන රටවල් වන ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, ඉන්දියාව, යුරෝපා සංගමය, රුසියාව සහ ඉන්දුනීසියාව    වීම විශේෂත්වයකි. මෙම සමීක්ෂණයේදී හෙළි වී ඇති ආකාරයට අදාළ රටවල් ගෝලීය උණුසුම් වීම අවම කිරීමට දැඩි අවධානයක් යොමු කිරීම වැදගත් ඉදිරි පියවරක් ලෙස සැලකිය හැකිය. මෙම තීරණ ගැනීමට පාදක වී තිබෙන පාරිසරික කරුණු පිලිබඳ සම්පින්ඩණයක් මෙසේය.

     දේශගුණ විපර්යාස සහ ‘කාබන් මධ්‍යස්ථභාවය’                                                   බොහෝ දේශගුණ විපර් යාස හටගැනීමට ප්‍රධානතම හේතුව, හරිතාගාර වායුවක් වන කාබන්ඩයොක්සයිඩ් අධික ලෙස වායු ගෝලයට මුක්ත වීම නිසා ඇතිවන, ගෝලීය උණුසුම් වීම බව ඒත්තු ගැන්වීමට පරිසර විද්‍යාඥයෝ සමත් වී ඇත. මෙම ව්‍යසනයෙන් පෘථිවිය බේරා ගැනීම සඳහා  ඇති එකම පිළියම වනුයේ ‘කාබන් මධ්‍යස්ථභාවය’ හෝ ‘කාබන් ශුන්‍ය භාවය’ (carbon neutrality or zero carbon emission) නමැති පාරිසරික අවශ්‍යතාවය බව දැනට දශක  දෙකකට පමණ ඉහතදී සිට පරිසර විද්‍යාඥයින්ගේ මහත් සැලකිල්ලට තුඩු දුන් විද්‍යාත්මක සංසිද්ධියක් බවට පත්වී තිබේ. එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල සැසි වාර වලදී පවා දීර් ඝ ලෙස සාකච්ඡා වලට භාජන වී ඇති  මෙම සංකල්පයේ කූටප්‍රාප්තිය සනිටුහන් වනුයේ, 2015 වසරේ පැරිස් නගරයේදී සම්මත කර ගන්නා ලද, ‘එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණ විපර්යාස  පාදක  සම්මුතිය’ (United Nations Framework Convention on Climate Change -UNFCCC), නමැති ඓතිහාසික ප්‍රඥප්තිය මගින්ය. ලෝකයේ රාජ්‍යයන් 194 ක් විසින් අත්සන් කරන ලද දේශගුණ විපර් යාස  සඳහා මුහුණ දීමේ වැඩ පිළිවෙලක් සහිත මෙම ඓතිහාසික ප්‍රඥප්තිය  ‘පැරිස් සම්මුතිය’ (Paris Agreement)  ලෙසද  හැඳින්වේ.  

 මෙම සම්මුතියේ ප්‍රධාන වගන්ති තුනක් ඇතුළත් ය. ඒවා නම්: 

1.    කාර් මික  විප්ලවයට පෙර තිබුණු මට්ටමේ සිට, 2° C සීමාවෙන් ඔබ්බට නොයන ලෙසට  පරිසර උෂ්ණත්වය   පාලනය කිරීම  සඳහා, හරිතාගාර වායු මුක්ත වීම සීමා කර ගැනීම (දේශගුණ විපර් යාස  වල රුදුරු බලපෑම අවම කර ගැනීම පිණිස, එම අගය, 1.5 °C වැනි උපරිමයක  තබාගැනීමද  වැදගත්ය.)

2.     මෙසේ සිදුවන බලපෑම් අවම කර ගැනීම සඳහා  අනුවර් තනය  වීමට අදාළ, ක්‍රමවේද සකස් කර ගනිමින්  හරිතාගාර වායු මුක්ත වීම පාලනය කර ගැනීම.

3.      දේශගුණයට හානි නොවන ආකාරයේ, තිරසාර  සංවර් ධන  කටයුතු වඩාත් විධිමත් කරමින් ආහාර නිෂ්පාදනය සඳහාද  මුල්‍ය ප්‍රතිපාදන යෙදවීම.  

 මේ සමගම ඒ ඒ රාජ්‍යයන් විසින් බලශක්ති නිෂ්පාදනය සහ භාවිතය සඳහා අවශ්‍ය වන  ප්‍රතිපත්ති සකස් කිරීමේදී  සලකා බැලිය යුතු,  ‘20 / 20 / 20  ඉලක්කය’ (‘20 / 20 / 20 Target) නමැති පරිසර හිතකාමී යෙදවුම්  පිළිබඳවද අවධාරණය විය. අනාගතයට බෙහෙවින් බලපානු ලබන මෙම ඉලක්කය වූයේ, 2020 වර් ෂය  වනවිට, රාජ්‍යයන් විසින් 

• කාබන්ඩයොක්සයිඩ් ඇතුළු හරිතාගාර වායු මුක්ත වීම 20% කින් පහළ හෙලීම,  
• සූර් ය  කෝෂ, සුළං බලය වැනි, ප්‍රතිජනනය වන  සම්පත් භාවිතය  20% කින් වැඩි කිරීම 
• බලශක්ති පිරිමැසීමේ  කාර්යක්ෂම උපක්‍රම   20% කින් වැඩි කිරීම යන ත්‍රිත්වයයි. 

සියලුම රාජ්‍යයයන්, මෙම අංශ ගැන විශේෂ උනන්දුවක් දක්වා, 2020 වන විට, එම වැඩ සටහන් සාර් ථකව  ඉදිරියට ගෙන යාමට ප්‍රතිඥා දුන් නිසා, ඒ ගැන මහත්  බලාපොරොත්තුවක්ද  ඇතිකර ගන්නා ලදී.

ගෝලීය උණුසුම් වීම කෙරෙහි කෙලින්ම බලපෑමක් සිදුකරනු ලබන ප්‍රධානතම හරිතාගාර වායුව වන  කාබන්ඩයොක්සයිඩ් මුක්ත  වීමේ ක්‍රමෝපායයන්, අවම මට්ටමක භාවිතය මගින් එම මුක්තවීමේ දර් ශකය, පාරිසරික බලපෑමක් සිදුනොවන මධ්‍යස්ත මට්ටමක පවත්වා ගැනීම හෝ එම අගය හැකිතරම් දුරට ශුන්‍ය මට්ටමට ගෙන ඒම පැරිස් සම්මුතියේ පරමාර්ථය  විය. එහෙත්  ‘පැරිස් සම්මුතිය’ ක්‍රියාත්මක කිරීමට ප්‍රතිඥා දී වසර තුනකට පසුව වුවද එහි ප්‍රගතිය ඉතාමත්    දුර් වල තත්ත්වයක පැවතින.  2018 සැප්තැම්බර්  මස 10 වන දින පවත්වන ලද, මාධ්‍ය සාකච්ඡාවකදී, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ  එවකට සිටි මහලේකම්, බන් කි-මූන් මහතා, මේ සම්බන්ධව තම කනස්සල්ල ප්‍රකාශ කරමින් මෙසේ සඳහන් කර තිබේ.

“අප දැන් සිටිනුයේ අපගේ ඉදිරි පැවැත්ම සහ විනාශය අතර සංධිස්ථානයකය. කණගාටුවෙන් වුවද තවත් වැදගත් යමක් ප්‍රකාශ කිරීමට තිබේ. සමහර රාජ්‍ය බලධාරීන්  විසින් තීරණ ගැනීමේදී, දක්වන ‘උදාසීන භාවය’ සහ ‘නොසැලකිල්ල’ නිසා පැරිස් සම්මුතිය ක්‍රියාත්මක වේදෝයි  සැකයක්ද තිබෙන බව පෙනේ.  හරිතාගාර වායු බහුල වශයෙන් මුක්ත කර, දේශගුණ විපර් යාස  අර් බුදය  සඳහා, බෙහෙවින්ම දායක වී තිබෙනුයේ, ලොව ධනවත්ම රාජ්‍ය කිහිපයයි. එහෙත් මෙම අර් බුදයෙන් වැඩිපුරම පීඩාවට පත්වී තිබෙන්නේ, ඉතාමත් අවදානම් තත්ත්වයක ජනතාවක් ජීවත්වන  දිළිඳු රටවල්ය. සියලු රාජ්‍යයන් එකාවන්ව පෙරටම ගියහොත් අපට අභියෝගය ජය ගත හැකිය.”

වායු ගෝලයට CO₂  මුදාහැරිම සඳහා වැඩිපුර දායකත්වය දක්වන රටවල් පිළිබඳව 2022              වර් ෂයේදී  ලබාගෙන ඇති පහත දැක්වෙන තොරතුරු පෙන්වන වගුව මගින්ද , එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ  එවකට සිටි මහලේකම් තුමාගේ ප්‍රකාශය සනාථ වේ. මෙම සටහනෙහි දැක්වෙන පරිදි   ඉන්දියාව හැර අදාළ අනිකුත් සියලුම රටවල් CO₂ මුදාහැරිම ගැන වැඩි සැලකිල්ලක් යොදවා නොමැති බව පෙනේ. 

            ගෝලීය උණුසුම් වීම සිදුවන්නේ කෙසේද ?                                                                පෘථිවි ගෝලයේ  පරිසරය උණුසුම් වන්නේ එහි පතිත වන සූර් ය කිරණවල බලපෑමෙන් ලැබෙන තාපය මගින්ය. මෙසේ ලැබෙන උණුසුම ප්‍රශස්ත මට්ටමක රඳවා ගනු ලබන්නේ, වායුගෝලයේ ඇති කාබන්ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමුඛ හරිතාගාර වායු, තුනී ‘පොරොවනයක’ ස්වරූපයෙන් පෘථිවිය ආවරණය කරගෙන සිටින බැවිනි. කාර් මික  විප්ලවයට පෙර, මේ ආකාරයට හරිතාගාර වායු සමතුලිත ආකාරයකට තිබී, දේශගුණය ප්‍රශස්ත මට්ටමක රැඳී  තිබුණු බවත්, පෘථිවි තලයෙන් පරාවර් තනය වූ වැඩිපුර තාපය, පාරගම්‍ය  ‘පොරවනය’ හරහා අභ්‍යවකාශයට විකිරණය වී ඇති බවත් නිගමනය කර තිබේ.  එහෙත් පසුගිය ශතවර් ෂ   දෙකක පමණ කාලය තුළදී, මිනිසා විසින් අදූරදර් ශී ලෙස, ගල් අඟුරු සහ  පෙට්‍රෝලියම් වැනි ෆොසිල ඉන්ධන අධික ලෙස දැවීම හේතුවෙන් වායුගෝලයේ හරිතාගාර වායු සාන්ද්‍රණය අධික වීම නිසා ‘පොරොවනයේ’  තුනී භාවය නැතිවී ගොස් එය පාරදෘශ්‍ය වී උණුසුම අධිකතර ලෙස රඳවා ගැනීමේ ආවරණයක් ලෙස ක්‍රියා කරන්නට පටන්ගෙන තිබේ. පෘථිවි පරිසරය සීමාන්තිකව උණුසුම් වීම පටන්ගෙන ඇත්තේ මේ ආකාරයටය. කාර් මික විප්ලවය ආරම්භ වූ කාලයේ සිට මේ දක්වා (1750 වසර  සිට)  පෘථිවියේ කිසියම් ස්ථානයක බිම් ඒකකයකට  ලැබෙන,  සූර් ය ශක්ති ප්‍රමාණය 56 ගුණයකින් පමණ වැඩිවී තිබෙන බව  ගණනය කර තිබේ. 

සූර් යකිරණ ලෙස සූර් යයාගෙන් නිකුත් වන විද්‍යුත් චුම්බක විකිරණය, සෞර වර් ණාවලිය (solar spectrum) ලෙස හැඳින්වේ. තරංග ආයාම  අනුව, සෞර වර් ණාවලිය, පාරජාම්බූල, දෘශ්‍යමාන සහ අධෝරක්ත (ultra-violet, visible සහ infrared) යනුවෙන් ප්‍රධාන කොටස් තුනකට වෙන් කෙරේ.  පාරජාම්බූල අග්‍රයේ තරංග ආයාමය නැනෝමීටර් (nm)   290 කින් ආරම්භවී,  අධෝරක්ත අග්‍රයේ තරංග ආයාමය නැනෝමීටර්  3200 දක්වා විහිදේ.  වර් ණාවලියේ මිනිස් ඇසට දෘශ්‍යමාන සීමාව වනුයේ දම් වර් ණයේ (380 nm) සිට රක්ත වර් ණය (749 nm) දක්වා පමණකි. 

ඉහත සඳහන් කරන ලද තොරතුරු පදනම් කර ගනිමින් ගෝලීය පරිසර උණුසුම් වීම පහත දැක්වෙන  ආකාරයට විස්තර කළ හැකිය.

සූර් ය කිරණ මගින් පාරජාම්බුල විකිරණ  නිකුත් නොකෙරේ. සූර් ය විකිරණ මගින් පෘථිවියට ලැබෙනශක්තිය ගලා එනුයේ ‘ආලෝකය’ සහ ‘තාපය’ ලෙස දැක්විය හැකි, මිනිස් ඇසට දෘශ්‍යමාන තරංග ආයාම (වර් ණාවලියේ)  සමගම ලැබෙන, අධෝ රක්ත තරංග ලෙසටය. මේ සියල්ල  කෙටි තරංග ආයාම ලෙස විකිරණය වේ. 

මෙසේ නිකුත් වන කෙටි තරංග (short waves) මගින්  උණුසුමක් නොලැබේ.  මෙම කෙටි තරංග, පෘථිවි තලය සමග හෝ එහි ඇති යම්කිසි වස්තුවක් සමග ගැටුන විට, දිගු තරංග ආයාම (long wave) බවට පරිවර් තනය වේ. මෙසේ වූ විට ඒවා අධෝ රක්ත තරංග ස්වරුපය ගනී. මෙම අධෝ රක්ත කිරණ  මගින් උණුසුම ඇති කරවනු ලැබේ. මෙම ස්වරූපයේ දිගු තරංග වායුගෝලයේ ඇති කාබන්ඩයොක්සයිඩ්, මීතේන්, නයිට්‍රස් ඔක්සයිඩ් වැනි හරිතාගාර වායු  ස්තරයට පාරදෘශ්‍ය බැවින් ඒ  හරහා ගමන් කළ නොහැකිය. එබැවින් ඒවාට වායු ගෝලය හරහා අභ්‍යවකාශයට මුක්ත විය නොහැකිය. ඒ නිසා ඒවා ආපසු පෘථිවි තලය මතටම පරාවර් තනය වේ. මෙසේ ලැබෙන දිගු ආයාමය සහිත  විකිරණ තරංග වල ඇති තාපය  මගින් පෘථිවිය මත, ජීවීන්ට සුදුසු පරිදි ප්‍රශස්ත මට්ටමට  උණුසුම පාලනය  කෙරේ. එහෙත් වායු ගෝලයේ හරිතාගාර වායු සාන්ද්‍රණය වැඩිවීමත් සමග, එම විකිරණ පරාවර් තනය වීම තවතවත් වැඩිවේ. මේ නිසා වායු ගෝලය අධික ලෙස උණුසුම් වේ. 

මහා පරිමාණයේ දේශගුණ විපර් යාස සඳහා තුඩු දෙමින් පවතින, ඉහත දැක්වූ සාධක සියල්ලම, වහාම පාලනයට නතු කර නොගතහොත්, නුදුරු අනාගතයේදීම මහත් අර් බුදකාරී තත්ත්ව උදා වියහැකි බව ඉතාමත් පැහැදිලිය. කාර් මික විප්ලවය ආරම්භ වූ 1750 පමණ කාලයේ සිට 2022 වර් ෂය දක්වා වාර් ෂිකව හරිතාගාර වායු මුක්ත වී ඇති ආකාරය පහත ප්‍රස්තාරයේ දැක්වේ. (Hannah Ritchie and Max Roser (2020) - “CO₂ emissions” Published online ලිපිය ආශ්‍රිතවය)

දේශගුණ විපර් යාස වලට ප්‍රධාන වශයෙන් තුඩු දෙන කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වායුව මුක්ත වීම අවම කර ගැනීම සඳහා කටයුතු කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිලිබඳ දේශපාලන නායකයින්ගේද  අවධානය යොමු වෙමින් පැවතීම සාධනීය  කරුණකි. කලින් සඳහන් කළ පරිදි 2024 වසරේ මහ මැතිවරණ පවත්වන රටවල් කිහිපයක  නායකයින් විසින් තම දේශපාලන වේදිකාවේ ඉදිරිපත් කිරීමට බලාපොරොත්තුවන පරිසර හිතකාමී නව පිවිසුම් ගැන ‘Nature’ ජාත්‍යන්තර විද්‍යා සඟරාව මගින් කර ඇති සමීක්ෂණයෙන් හෙළිවී ඇති  ‘කාබන් සමතුලිතතාව’ සම්බන්ධ වැදගත් කරුණු කිහිපයක් ගැන මෙහිදී අවධානය යොමු කරමු.

ගෝලීය උණුසුම්වීම, ‘උණුසුම්’ දේශපාලන මාතෘකාවක් විය හැකිද?

1. ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය  - වර් තමාන ජනාධිති  ජෝ බයිඩන් විසින් බලාපොරොත්තු නොවූ ආකාරයට සුවිශේෂී පරිසර හිතකාමී ව්‍යාපෘති කිහිපයක් සඳහා, මෙම වර් ෂයේ සිට 2032 දක්වා වැය කිරීම පිණිස,  ඇමෙරිකානු ඩොලර් ට්‍රිලියනයක් පමණ අනුමත කරවාගෙන තිබේ. මේ අනුව  සුළං සහ සූර් ය බලශක්ති ප්‍රවර් ධනය, ප්‍රවාහන කටයුතු විදුලි බලයට හැරවීම, කාබන් මුක්තවීම කපා හැරීම, පොසිල ඉන්ධන ආශ්‍රිත  රැකියාවල නිරත අය වෙනත් කුසලතා සඳහා යොමුකිරිම වැනි ධනාත්මක යෝජනා රාශියකට මේ මගින් මං පෑදී තිබේ. මේ අනුව 2024 නොවැම්බර් 5 දා ඔහු යළි බලයට පැමිණියහොත්, එම මුදල් සම්භාරය අති විශාල පාරිසරික පරිවර් තනයන්  සඳහා යෙදවෙනු ඇත. මෙම සංකල්ප ක්‍රියාත්මක වී 2035 වසර වනවිට, ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ කාබන් මුක්ත වීම 48% කින් පමණ අඩුවන බව ගණන් බලා තිබේ.  චීනය හැරුණු විට ලෝකයේ දෙවන කාබන් මුක්ත කරන රට මෙසේ නව පිළිවෙතකට එළඹීම මහත් ජයග්‍රහණයකි.  

ජෝ බයිඩන්ගේ දේශපාලන ප්‍රතිවාදියා වන, ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් ෆොසිල්  ඉන්ධන ආශ්‍රීත ආර් ථිකය සවිබල ගැන්වීමේ නියමුවෙකු ලෙස ක්‍රියාකරමින්, 2016 දී ඔහු බලයට පැමිණි විගසම පැරිස් සම්මුතියෙන් ඉවත්වීමට තීරණය කළේය. මෙම  සෘණාත්මක තීරණය යළිත් යථා  තත්ත්වයට පමුණුවන ලද්දේද, බයිඩන් විසින් 2020 වසරේදීය.    

2. ඉන්දියාව - ඉන්දියාවේ අග්‍රාමාත්‍ය නරේන්ද්‍ර මෝඩි ගෝලීය පාරිසරික අභිප්‍රායය සඳහා ධනවාදී දැක්මක් සහිත නායකයෙකි. එරට මහමැතිවරණය 2024 අප්‍රියෙල්, මැයි මාස වලදී පවත්වනු ඇත. මිලියන 1400 ක ජනගහනයක් සිටින ඉන්දියාව ලෝකයේ වැඩිම ජනගහනය සහිත රටයි. මෙය ලෝක ජනගහනයෙන් හයෙන් එකකි. එමෙන්ම කාබන් මුක්ත කිරීම අතින් ලෝකයේ තුන්වන ස්ථානය ගනුයේද ඉන්දියාවයි. පළමු සහ දෙවන ස්ථාන වල සිටිනුයේ ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය සහ චීනයයි. එසේ වුවද ඉන්දියාවේ ‘ඒක පුද්ගල කාබන් මුක්තකිරිම’ (per capita carbon emission)   ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ අගයයෙන් හතෙන් එකක්  සහ  චීනයේ අගයයෙන් හතරෙන් එකක් වේ. මේ නිසා ඉන්දියාව දැනට සිටින තත්ත්වයෙන් වුවද, කාබන් සමතුලිතතාවය සඳහා යොමුවන ඉදිරියෙන්ම සිටින රටක් ලෙස හැඳින්විය හැකිය.

2021 වර්ෂයේදී පවත්වනලද ජගත් දේශගුණ සම්මන්ත්‍රණයේදී, ඉන්දියාව 2070 වන විට ‘කාබන් ශුන්‍ය භාවය’ ලඟා කර ගන්නා බවට සහ 2030 වන විට තම රටෙහි විදුලි බල නිෂ්පාදනයේ හරි අඩක් සඳහා ‘ෆොසිල ඉන්ධන නොවන’ ප්‍රභව භාවිත කරන බවටද ගිවිස ගෙන තිබේ. 

3. ඉන්දුනීසියාව - ඉන්දුනීසියා මහමැතිවරණය පසුගිය පෙබරවාරි මාසයේදී පවත්වන ලදී. ඉවත්ව යන ජනාධිපතිවරයාගේ දේශපාලන දැක්ම සහ ප්‍රතිපත්ති වලට අනුකුලව කටයුතු කරන නව ජනාධිපතිවරයෙකු පත්කර ගැනීම සඳහා, එරට මිලියන 130 ක් පමණ වන ඡන්ද දායකයෝ සැදී පැහැදී සිටින බව අනාවරණය විය. ඡන්ද 59% ලබා ඇති ප්‍රබෝවෝ සුබියන්ටෝ (Prabowo Subianto), නව ජනාධිපති වරයා ලෙස පත්වීමට නියමිතය. මෙතෙක් රටෙහි කරගෙන ගොස් ඇති ප්‍රගතිශීලී වැඩකටයුතු එලෙසම ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඔහු ප්‍රතිඥා දී තිබේ.

ගෝලීය උණුසුම් වීම මගින් සිදුවන දේශගුණ විපර් යාස අවම කරගැනීම පිණිස ඉන්දුනීසියානු නව රජය වැඩි උනන්දුවක් නොගන්නා බව දැනගන්නට තිබෙන බව එරට විද්‍යා ඇකඩමියේ ප්‍රධානියා ප්‍රකාශකර තිබේ. ඉන්දුනීසියාව ලෝකයේ  වැඩිම ගල් අඟුරු අපනයන කරන රට බැවින්, රටෙහි  ආර් ථිකයට විශාල බලපෑමක් සිදුවන නිසා, ගල් අඟුරු නිෂ්පාදන කටයුතු සීමා කිරීම අපහසු බව තීරණය කර තිබේ. එමෙන්ම, වර් තමාන ලෝකයේ  ඉහලම ඉල්ලුමක් ඇති  නිකල් ලෝහ නිස්සාරණය සඳහා ලෝහ නිධි පතල් කැණීමද  එරට තවත් ප්‍රධාන කර් මාන්තයකි. මෙම කර් මාන්තය සඳහා බල ශක්තිය ලබාගනුයේද  ගල් අඟුරු වලිනි.  මේ නිසා එරට ෆොසිල් ඉන්ධන නිෂ්පාදනය සහ භාවිතය සීමා කිරීම කඩිනමින්ම කළ නොහැකි බව නිගමනය කර තිබේ. කෙසේ වෙතත්, 2060 වන විට ඉන්දුනීසියාව කාබන් ශුන්‍ය භාවය කරා ළඟාවීමට හැකිවන ආකාරයේ සැලසුම් ක්‍රියාත්මක කරන බවටද ප්‍රතිඥා දී තිබේ.  

4. රුසියාව -   2015 වසරේ ‘පැරිස් සම්මුතිය’ සඳහා බෙහෙවින් අනුකුලතාව දැක්වූ රටක් ලෙස රුසියාව සැලකිය හැකිය. වර් තමාන ජනාධිපති, ව්ලැඩිමීර් පුටින්, 2024 මාර් තු මාසයේදී පැවැත්වීමට නියමිත, මහා මැතිවරණයේදී,  යළිත් ජනාධිපති ලෙස තේරී පත්වෙනු ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ.  

යුක්රේනය සමග යුද්ධයක පැටලී සිටීම සහ යුරෝපීය සහ ඇමෙරිකානු සම්බාධක වලට පාත්‍ර වී සිටීම නිසා, දේශගුණ විපර් යාස සමනය කිරීම  පිලිබඳව  රටෙහි   උනන්දුව හීන වී ගොස් ඇත. රුසියාවද ෆොසිල ඉන්ධන ආශ්‍රීත ආර් ථිකයක් සහිත රටක් බැවින්, “වෙනත් රටවල් ගල් අඟුරු මිලදී ගන්නා තාක්  කල්, තම ගල් අඟුරු නිෂ්පාදනය නතර නොකරන බව”  ප්‍රකාශ කර තිබේ.  කෙසේ වෙතත්  2030 වනවිට, තම හරිතාගාර වායු මුක්ත වීම 70% කින් අඩුකරගැනීමට හැකිවන බවට පෙරැයීම් කර තිබේ. මෙම ඉලක්කය කරා එළඹෙනුයේ, විශේෂයෙන්ම වනවගා මගින් ‘කාබන් අවශෝෂක’ (carbon sinks) වැඩිකර ගැනීමත්, කාබන්  ග්‍රහණය කරගන්නා (carbon capture) සහ කාබන් ගබඩා කිරීමේ නව තාක්ෂණ ක්‍රමෝපායය භාවිතයත්, ජල විදුලිය සහ න්‍යෂ්ටික ක්‍රමෝපාය මගින් බල ශක්තිය ලබාගැනීමටත්  වැඩි අවධානයක් යොමු කිරීමෙනි. 

5. යුරෝපා සංගමය -  රටවල් 27 කින් සමන්විත යුරෝපා සංගමය 2024 ජුනි මාසයේදී පැවැත්වෙන මහා මැතිවරණයෙන් පාර් ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරු 720 දෙනෙක් තෝරා පත්කර ගැනීමට නියමිතය. 2021 දී රැස්වූ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය විසින් 2030 වනවිට හරිතාගාර වායු මුක්ත වීම 55% කින් අඩුකර ගැනීම සඳහා කටයුතු  කිරීමටත් 2050 වන විට 90% ඉලක්කය කරා යාමටත්  ගිවිස ගන්නා  ලදී. යුරෝපා සංගමයේ  වර් තමාන නායිකාව වන උර් සුලා ලෙයන්     (Ursula Leyen) විසින්  ඉදිරිපත් කර ඇති ඉදිරි වැඩ සටහනෙහි දේශගුණය ප්‍රශස්ත කරගැනීමට අදාළ ඉලක්ක සඳහා ප්‍රමුඛතාවයක් ලබාදෙන බවට ප්‍රකාශකර, තමා යුරෝපා සංගමයේ නායක තනතුරට මෙවරද ඉදිරිපත් වන බවද  දන්වා ඇත. 

යුරෝපා සංගමයේ වැදගත් පාරිසරික අභිමතාර් ථයක් වන, සොබාදහමට අනුකූලව ජෛව විවිධත්ව සහ පාංශු සංරක්ෂණය මුල්කර ගනිමින්, කෘෂිකාර් මික කටයුතු වලදී   පලිබෝධ නාශක භාවිතය  බොහෝ දුරට කපාහැරීම පිලිබඳ යෝජනාව ඉවත්කර ගැනීම මහත් පසු බෑමකි. මෙයට හේතු වී ඇත්තේ, එම යෝජනාවට එරෙහිව,  සංගමයේ රටවල් කිහිපයක විශාල ගොවිපළ හිමියන්ගේ බලවත් විරෝධයයි.    

පසුගිය වසර කිහිපය තුළදී කෘෂිකාර් මික අංශයේ, කාබන් මුක්ත වීම පාලනය , එතරම් සතුටුදායක නොමැති වුවත්, පොදුවේ ගත්  කළ මෙම කලාපයේ  කාබන් මුක්ත වීම කලමනාකරණය ඉහල මට්ටමක පැවතීම බලාපොරොත්තු අභිලාෂය මුදුන්පත් වීමක් ලෙස සැලකිය හැකිය. එමෙන්ම ‘කාබන් මධ්‍යස්ථභාවය’ හෝ ‘කාබන් ශුන්‍ය භාවය’ කරා ලඟාවීම පිණිස, යුරෝපා සංගමයට  කාබන්  ග්‍රහණය කරගන්නා (carbon capture) සහ කාබන් ගබඩා කිරීමේ (carbon storage) නව තාක්ෂණ ක්‍රමෝපායය අනුගමනය කිරීමටත් සිදුවනු ඇත.          

 මෙම රටවල දේශපාලන න්‍යාය පත්‍ර දෙස බලනවිට,මෙතෙක් කල් පරිසර විද්‍යාඥයින්ට සහ ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ට පමණක් සීමාවී තිබුණු, ගෝලීය උණුසුම් වීම, කාබන් සමතුලිතතාව, කාබන් ශුන්‍ය භාවය වැනි සංකල්ප, අද ලෝක දේශපාලන කරලියේ බල තුලණය කිරීමේ සාධක බවට පත්වී තිබීම, පෘථිවි වාසී මිනිස් සංහතියට මෙන්ම සතා සීපාවන්ටත් සමෘධිමත් අනාගතයක් ලඟා වීමේ පෙර නිමිති ලෙස සැලකිය හැකි වීම වාසනාවකි. 

 

දයාරත්න වීරසේකර 

dayawee2@yahoo.com